بحران آب در استان؛ همه متهم هستيم
خراسان رضوي - مورخ دوشنبه 1391/12/14 شماره انتشار 18356
«شب آب خراسان» نشست متفاوتي بود، نه همايش بود نه جلسه اي اداري و يا کارگاه آموزشي. شب آب خراسان از سلسله نشست هاي مديريت راهبردي منابع آب بود که به همت شوراي راهبردي آن با موضوع «توسعه منطقه اي و امنيت آبي» شنبه شب گذشته در سالن شوراي سازمان مرکزي دانشگاه فردوسي مشهد برگزار شد.
در اين نشست که صاحب نظران دانشگاهي، مديران سازمان ها و نهادهاي دولتي، شرکت هاي خصوصي، کشاورزان برتر و... حضور داشتند، مهندس «علايي» از کارشناسان آب استان با بيان اين که «همه ما که اکنون پشت اين ميز نشسته ايم در بحران به وجود آمده براي آب متهم هستيم» افزود: ۲ قانون بد که در مجلس هاي گذشته تصويب شد و مصوباتي که امروز با بي توجهي مديران ارشد مصوب شده است، وضعيت را در آينده بدتر خواهد کرد. وي گفت: هم اکنون فرمانداران تحت فشارند تا طرح توسعه کشاورزي را دراستان کم آب خراسان رضوي اجرا کنند، در شرايطي که سالانه 1.2 ميليارد مترمکعب کسري مخزن در منابع آبي داريم.
کشف رود: کانون سالک و آلودگي
«علايي» با اشاره به اين که ۵۵ درصد جمعيت، ۷۷ درصد بخش صنعت، ۱۷ درصد بخش کشاورزي و ۷۰ تا ۸۰ درصد بخش خدمات استان در مشهد که کمتر از يک درصد مساحت استان را دارد، متمرکز شده است تصريح کرد: جانمايي اشتباه در استقرار صنايع در غرب مشهد را دوباره تکرار نکنيم. ما در مشهد به شدت تحت فشار بحران آب هستيم و در حالي که بايد آب مورد نياز را از دشت غرب مشهد تامين کنيم و مصوبه هاي دولت هم براي جلوگيري از گسترش صنعت در اين محدوده وجود دارد ولي در عمل اتفاقات ديگري در حال رخ دادن است.
اين کارشناس آب به دغدغه ديگري در حوزه آب اشاره کرد و افزود: «کشف رود» که روزگاري منطقه اي حيات بخش در مشهد بود اکنون به محيطي آلوده و کانون سالک و بيماري تبديل شده است. به گفته وي طرح هاي بدون توجيه احداث سدهاي بار، تبارک، ارداک و... که با ميلياردها تومان هزينه به بهره برداري رسيده، نتيجه مثبتي نداشته است و امروز کارشناسان اين امر را تاييد مي کنند.
وي افزود: در اجراي برنامه هاي چهارم و پنجم توسعه قرار بود دولت ۸۵ درصد منابع توسعه آبياري تحت فشار را تقبل کند تا در مصرف آب صرفه جويي شود ولي با صرف اين همه هزينه آيا از کاهش مصرف آب در بخش کشاورزي آماري داريم يا قرار است با توسعه کشاورزي تعادل رساني ذخاير زيرزميني را متوقف کنيم.
افق تاريک آب
«رجبي» مشاور استاندار و مدير پدافند غيرعامل استان خراسان رضوي نيزبا تاکيد بر اين که تهديدات ناشي از بحران آب جدي است، گفت: براي مباحث و مصوبات در مجلس يا دولت کار کارشناسي انجام مي شود و ما ناچاريم در ميان گزينه هاي بد و بدتر در اين شرايط گزينه بد را انتخاب کنيم و اجراي طرح توسعه کشاورزي در استان هم با برنامه ريزي روي مصرف ده درصد آب صرفه جويي شده در پي اجراي سيستم آبياري نوين برنامه ريزي شده بود.
وي تصريح کرد: افق آب بسيار تاريک است لذا راه برون رفت از بحران را بايد جدي بگيريم.
براي توسعه کشاورزي يک ليتر آب نداريم!
«شريعتي» از کارشناسان آب و خاک سازمان جهاد کشاورزي نيز در سخناني گفت: در دهه ۴۰ در دشت مشهد ۸۰۰ حلقه چاه وجود داشت که الان به ۶ هزار حلقه چاه با مجوز رسيده، اين در حالي است که همواره با محدوديت حفر چاه و ممنوعيت در دشت مشهد مواجه بوده ايم! چرا ما به اين روز رسيده ايم و چه کسي مقصر است؟ وي با طرح اين سوال که پروژه توسعه کشاورزي در استان درسفر استاني دولت با چه هدفي مطرح شد، افزود: در شهرستان ما حتي يک ليتر آب هم براي مصرف نداريم ولي بر توسعه تاکيد مي کنيم. وي بر ضرورت اجراي آبياري تحت فشار و قانونمند کردن برداشت آب تاکيد کرد.
افزايش اي .سي آب نگران کننده است
مهندس «اردکانيان» از کشاورزان دشت تربت جام نيز دغدغه کمبود آب و شوري خاک داشت. او گفت: کاهش منابع آب را حس کرده ايم ولي از اصل مشکل که افزايش «اي.سي» آب است، غافل مانده ايم. در چاه هاي آب تربت جام درصد شوري آب از 1.5 اي سي به ۳رسيده است و ادامه اين روند در شرق کشور به از دست دادن خاک منجر خواهد شد چرا که با تجمع نمک در خاک در آينده خاک هاي حاصلخيز ما از بين خواهد رفت.
وي توسعه بخش کشاورزي بدون توجه به زهکشي خاک را که باعث تجمع املاح و از بين رفتن حاصلخيزي خاک مي شود، خطري جدي دانست که اگر براي آن فکري نشود طي ۱۵ سال آينده بايد کشاورزي را تعطيل کنيم.
خطر جدي است، جلوي فاجعه را بگيريد
خانم مهندس «شايان» از فعالان حوزه آب و کارشناس اين بخش نيز گفت: آب زيرزميني را به سرعت از دست مي دهيم و امروز وابسته به خارج شده ايم و جوابي براي آيندگان نداريم.
او اظهار کرد: پساب ها را نيز با تصفيه ناقص و نادرست دور مشهد مي چرخانيم و به مصرف کشاورزي مي رسانيم. در حالي که خط انتقال فاضلاب صنعتي شهرک صنعتي توس به پرکندآباد متصل است، به دست خود پساب خانگي را با پساب شيميايي مخلوط مي کنيم و از طريق سبزيجات توليدي حاشيه کشف رود به خورد مردم مي دهيم، خاک را آلوده کرده ايم و بايد جوابگوي نسل آينده باشيم. تاکيد مي کنم خطر جدي است، جلوي اين فاجعه را بگيريد.
بوروکراسي اداري در حکم يک زلزله است
دکتر «محمدحسين پاپلي يزدي» محقق وپژوهشگر و از صاحب نظران موضوع آب نيز در اين نشست با اشاره به اين که مسئله آب تنها يک دغدغه در استان نيست بلکه موضوع امنيت آينده کشور مطرح است، افزود: متاسفانه کارهاي کارشناسي در برخي مصوبات مجلس يک بعدي بوده است و بايد بيشتر از نظر کارشناسان، صاحب نظران و کشاورزان استفاده شود.
وي با اشاره به نارضايتي کشاورزان از بوروکراسي حاکم بر روند پاسخ گويي به درخواست اجراي طرح هاي گلخانه اي گفت: بوروکراسي اداري در کشور ما در حکم يک زلزله است و با اين روند ره به جايي نخواهيم برد.
دهن کجي به بهره برداران مجاز
«جواد ميبدي» از مديران پيشين آب منطقه اي خراسان نيز در سخناني بر توسعه پايدار با توجه به مديريت آب تاکيد کرد و افزود: برخي مصوبات مجلس از جمله صدور مجوز براي چاه هاي غيرمجاز نوعي دهن کجي به بهره برداران مجاز و قانون مدار بود و طرح هاي توسعه کشاورزي هم در شرايط فعلي مغاير با شرايط منابع آبي است.
وي با اشاره به لزوم وجود «N.G.O»هايي براي اعلام نظر درباره طرح ها و مصوبات مجلس و دولت و مديران گفت: سد مي سازيم و ميلياردها تومان هزينه مي کنيم و شبکه آبياري مي سازيم ولي مردم راضي نيستند چرا که نظر آن ها را درباره اجراي آن نپرسيده ايم و نظرخواهي نکرده ايم، اين يک نقطه ضعف جدي در کارهاي مديران است و با اين رفتارها به توسعه پايدار نمي رسيم.
بي آبي خيلي دور نيست
دکتر «ولي زاده» رئيس دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد نيز در اين نشست با اشاره به اين که «بحران آب براي کشور ما جدي است»، افزود: بي آبي خيلي دور نيست، خيلي از کشورهاي جهان براي آينده و امنيت غذايي برنامه ريزي کرده اند و ما هم بايد دست به کار شويم و جمعيت ها و NGOها مي توانند در اين راه نقش موثري داشته باشند چرا که از طريق دولتي ها نتوانسته ايم آب را نجات دهيم.
آب سد دوستي، اسراف را بيشتر کرد
نماينده مردم مشهد و رئيس مجمع نمايندگان خراسان رضوي در مجلس شوراي اسلامي هم با اشاره به درگير بودن استان هاي شرق کشور با بحران آب و تشکيل فراکسيون نمايندگان استان هاي شرق کشور، از آمادگي اين فراکسيون و ۲۶نماينده استان هاي خراسان براي پيگيري طرح هاي مرتبط با جلوگيري از مصرف بي رويه آب و مديريت بهره برداري از منابع آبي خبر داد.
وي از صاحب نظران خواست طرح هاي کارشناسي شده و قابل دفاع را در اين حوزه ارائه کنند.
حجت الاسلام «نصرا... پژمان فر» با بيان اين که براي عبور از وضعيت بحران آب برنامه ريزي شده است و انتقال آب از کشورهاي ديگر مثل افغانستان و تاجيکستان پيگيري مي شود، افزود: امروز کشور بر اساس شرايط سياسي مي تواند از آب دراختيار ديگر کشورها استفاده کند ولي ممکن است مقدار و شرايط آن متفاوت شود و زماني هم اين امکان را نخواهيم داشت.نماينده مردم مشهد با بيان اين که «سد دوستي و حجم آب ورودي به مشهد از اين سد وابستگي و اسراف ما را در مديريت آب بيشتر کرده است»، افزود: به جاي ايجاد منابع آبي جديد بايد به سمت مديريت در مصرف آب برويم. وي با بيان اين که دولت هم بخشي از حمايت ها را در بخش کشاورزي انجام داده است که کامل و کافي نيست، تصريح کرد: افت سطح آب در سفره هاي زيرزميني و نشست زمين در برخي نقاط نگراني ما را بيشتر کرده است.
مديريت صحيحي بر منابع آب نداريم
اما در ابتداي اين نشست دکتر «کامران داوري» عضو هيئت علمي دانشگاه و دبير شوراي راهبردي «شب آب خراسان» در سخناني تحقق «شعار آب براي همه و آب براي هميشه» را هدف برپايي اين نشست اعلام کرد و افزود: در سرزمين خشک و کم آب ما، آهنگ پرشتاب توسعه در شرايط خاصي قرار گرفته و اگر امروز چاه هاي آب در کرمان خشک شده است، در مه ولات آب چاه ها شور شده و از حيز انتفاع خارج شده است و ... نشان دهنده آن است که مديريت صحيحي در زمينه برداشت آب نداريم؛ لذا نوع مديريت ما در بهره برداري از منابع آبي بايد تغيير کند. وي با بيان اين که «زنگ ها به صدا در آمده است»، تاکيد کرد: فاجعه اي بزرگ که بخشي از آن تهديد منابع طبيعي است، در راه است و راه حل آن هم برقراري مديريت با ابزار مناسب، قدرت يادگيري بالا، تطبيق با شرايط و مهار مشکلات و مشارکت بهره برداران است.
وي «شب آب خراسان» را محلي براي همدلي و هم انديشي متوليان و فعالان دلسوز حوزه مديريت آب اعلام کرد.
کابوس تاريک بي آبي در شرق ايران
در ادامه اين نشست دکتر «محمد همايون سپهر» کارشناس ادبيات و دکتراي علوم سياسي و اجتماعي با اشاره به «تاريخ و تمدن ايران و وابستگي به آب» درباره مواجهه ايرانيان با کمبود آب در درازاي تاريخ سخن گفت. وي با بيان اين که زنگ خطر در عرصه آب به صدا درآمده است، خاطرنشان کرد: فاجعه بسيار مهمي که در آينده نه چندان دور رخ خواهد داد، بحران آب است که به دليل تغيير عادت ها دچار آسيب در منابع آبي شده ايم.
وي با اشاره به مرگ درياچه هامون و بحران درياچه اروميه گفت: اين مجالس بايد مجالس ترحيم ما باشد، شرق ايران در اين کابوس تاريک فرو رفته است و ساکنان بسياري از روستاهاي ما به دليل اين که امکان کار و کشاورزي ندارند، مهاجرت مي کنند.
تشکلي براي نجات آب
مهندس «جمشيدي» از فعالان سازمان مردم نهاد و ناجيان آب خراسان نيز در معرفي اين جمعيت با تاکيد بر لزوم پيدا کردن راهي براي خروج از بحران آب گفت: دلسوزان و فعالان اين حوزه با ايجاد يک تشکل غيردولتي و مردم نهاد (NGO) به نام جمعيت ناجيان آب با شعار «آب براي همه و آب براي هميشه» گردهم آمده اند تا براي نجات اين مايه حيات از وضع فعلي بکوشند و گام هاي موثري در اين راه بردارند.وي تصريح کرد: کليه فعاليت هاي اين جمعيت غيرسياسي، غيرانتفاعي و غيردولتي است و در زمينه تعادل بخشي و پايداري منابع آب با رعايت قوانين و مقررات کشور فعاليت خواهد کرد.
درحاشيه
* در اولين شب آب خراسان مستند «آرال افسانه نيست» کار يک دانشجوي رشته کارشناسي آب براي حضار پخش شد.
* از مهندس «جواد ميبدي» مجري طرح تعادل بخشي منابع آب خراسان رضوي، «جوادي» گلخانه دار نمونه با افزايش بهره وري آب و «نيک محمد احمدي جوزقاني» مقني و حافظ قنات، به عنوان ۳ناجي برگزيده آب با اهداي لوح تقدير در اين مراسم تجليل شد.
* «برادران حسيني» کشاورز نمونه و عضو هيئت مديره کشاورزان نمونه کشور و استان گفت: متاسفانه کار کارشناسي در کشور ما انجام نمي شود؛ به عنوان نمونه در هيچ جلسه اي از کشاورز دعوت نمي شود.
* «شاه عالمي» مديرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد با تاييد برخي نگراني ها درباره پساب خروجي تصفيه خانه هاي قديمي مشهد از بهره برداري ۲ تصفيه خانه جديد و مدرن فاضلاب مشهد طي سال آينده خبر داد.
* «جمشيدي» مديرعامل قبلي شرکت آبفاي خراسان رضوي با قرائت بخشي از گزارش روز شنبه روزنامه خراسان درباره محيط زيست به نقل از «محمدي زاده» معاون رئيس جمهور گفت: «راه را اشتباه رفته ايم».