بحران آب؛ شعار به جاي اقدام
خراسان رضوي - مورخ دوشنبه 1392/04/17 شماره انتشار 18447
نويسنده: جواد حاتميHatami@khorasannews.com
«پشت ميز جلسات که مي نشينيم حرف هاي خوبي مي زنيم، شعارهاي زيبا سر مي دهيم ولي در مرحله عمل، خبري نيست و آن چه امروز بر سر آب آمده است، نتيجه همين رفتارهاست.»
اين جمله لُب کلام دلسوزان آب خراسان بود که در نشست دوم «شب آب خراسان» در سالن اجتماعات سازمان مرکزي دانشگاه فردوسي مشهد مطرح شد.
اين بار هم فعالان حوزه آب، کارشناسان، صاحب نظران، دلسوزان، مديران قديم و جديد در يک محفل غيردولتي به نام «جمعيت ناجيان آب» گرد هم آمدند تا چرايي بحران آب در استان را بررسي کنند.
پيامدهاي منفي توسعه در بخش آب
نخستين سخنران اين نشست مهندس«فاطمه ظفرنژاد» پژوهشگر حوزه آب بود که با ارائه گزارشي به تشريح تمدن آبي ايران و تاريخچه احداث قنات، سدسازي و گردآوري باران در کشور پرداخت.
وي با بيان اين که تاريخ ايجاد قنات درايران به ۳هزار سال پيش باز مي گردد، افزود: ۴۰هزار قنات در ايران شناسايي شده است ولي با سدسازي دهه هاي اخير، قنات ها را تخريب کرده ايم.
وي روش گردآوري باران را از شيوه هاي قديمي در مناطق شمالي کشور معرفي کرد و افزود: اين روش را به فراموشي سپرده ايم، در حالي که امروزه در دستور کار جهاني است.
او سدسازي در ايران را يکي از دلايل ايجاد بحران هاي زيست محيطي و آبي بيان کرد و افزود: بسياري از کشورهاي جهان با آگاهي از عواقب اين امر، سدسازي را از سال ها قبل کنار گذاشتند و از تجربه ناکارآمدي سدها درس گرفتند و روي روش هاي ديگر تأمين آب و حفظ طبيعت کار کردند ولي ما با وجود مشاهده پيامدهاي مخرب سدسازي که رسوب گذاري و تبخير، معمول ترين آن هاست همچنان بر انجام اين کار اصرار مي ورزيم.
اين کارشناس ارشد کشاورزي مدعي است: توجيه اقتصادي سدسازي در ايران بر پايه توهم است و افزايش تعداد سدها از ۴۷۳سد (در حال بهره برداري، احداث و مطالعه) در سال ۸۹ به ۵۱۵سد در حال حاضر مويد آن است که با اجراي الگوي غيربومي در بخش آب، قصد پايان دادن به حيات آب در ايران را داريم.
تنها ۱۰سال فرصت داريم
«ظفرنژاد» که صاحب ۴کتاب در حوزه آب و مديريت پايدار آن و ناشر يکصد مقاله در نشريات کشور است، اظهار کرد: توسعه پايدار مقوله اي کهن در تمدن ايراني بوده است و در حالي که اثر الگوي پروانه اي در تغييرات آب و هوايي به اثبات رسيده و الگوي توسعه جهاني نيز براي اين بخش تعريف شده است، ولي ما همچنان راه خود را ادامه مي دهيم.
وي با يادآوري هشدارهاي نشست هاي جهاني از جمله همايش ۱۹۷۲ استکهلم، دستور ۲۱ سال ۱۹۹۲، ۲۰۰۲ ژوهانسبورگ، همايش ۲۰۱۲برزيل و قاره هفتم تصريح کرد: ۴۵سال از اعلام اولين هشدار ها مي گذرد ولي ما تمدن خود را رها کرده و از اقتصاد سوداگر تقليد کرده ايم و پيامد آن خشک شدن درياچه اروميه، زاينده رود، مشکلات زيست محيطي در شمال و جنوب و ... است، درياچه اروميه قرباني خشکسالي نشده است اگر خشکسالي دليل اين بحران است چرا درياچه «وان» در مجاورت آن به اين روز نيفتاده است.
اين پژوهشگر حوزه آب مدعي است، در طبقه بندي حکمراني خوب و بد در حوزه آب در مي يابيم که ما طي اين سال ها حکمراني بدرا در حوزه آب دنبال کرده ايم و يک جاي کارمان ايراد داشته و دارد.
وي خاطرنشان کرد: کمتر از ۱۰سال فرصت داريم لذا بايد رفتارمان را تغيير دهيم، مصرف زدگي زياد است و الگويي براي مصرف آب در ايران نداريم. به نظر مي رسد بايد برنامه ريزي براي مناطق مختلف کشور به عهده مصرف کنندگان منابع آبي باشد.
انديشکده تدبير آب ايران
مهندس «اسفندياري» از فعالان حوزه آب و از مديران انديشکده تدبير آب ايران نيز با معرفي اين انديشکده که آگاه سازي عمومي و تصميم گيرندگان را مأموريت خودساخته است، افزود: انديشکده تدبير آب ايران از آبان سال ۹۱ به عنوان يکي از زيرمجموعه هاي کميسيون کشاورزي و آب اتاق بازرگاني کرمان به منظور توسعه ظرفيت ها و ايجاد فضاي تعامل و گفت وگو ميان ارکان مختلف جامعه، ايجاد محيط کسب و کار و تشکيلات بخشي و فرابخشي مديريت آب در کشور در مسير بهبود حکمراني آب تأسيس شده است.
به گفته وي، اين نهاد در نظر دارد فعاليت هاي خود را در سه بخش سياست پژوهي، اطلاع رساني و ارتباطات و ظرفيت سازي متمرکز کند.
يک جاي کار اشکال دارد
مهندس «جمشيدي» مديرعامل سابق شرکت آبفاي خراسان رضوي و مديرعامل جمعيت ناجيان آب خراسان نيز در سخناني اظهار کرد: يک جاي کارمان اشکال دارد زيرا طي ۳۰سال اخير کارهاي فراواني انجام شده و مي شود ولي باز هم مي گوييم «توسعه يا سراب»؛ به اعتقاد من اشکال کار شايد ناديده گرفتن نقش مردم و تشکل هاي مردمي در اين ماجراست.
ما ۲سال است که با همفکري دوستان به دنبال ساماندهي تشکلي به نام «جمعيت ناجيان آب خراسان» هستيم که در حال ثبت است و با شعار «آب براي همه» و «آب براي هميشه» قصد داريم که در يک فضاي غيردولتي با ديدگاه هاي علمي، تجربي و کارشناسي به حل بحران آب و تحقق مديريت پايدار آن کمک کنيم.
وي تصريح کرد: گفت وگوي جمعي به عنوان ظرفيت مهمي از مشارکت دلسوزان براي مديريت آب به شمار مي رود و ثمربخش ترين راه براي شناسايي راه هاي برون رفت و حل مسائل پيچيده و بحث برانگيز در عرصه مديريت آب است.
وي با تشکر از همراهي روزنامه خراسان در انعکاس موضوعات مربوط به بحران آب و لزوم مديريت پايدار و مصرف بهينه آب خاطرنشان کرد: اين روزنامه با اطلاع رساني معتدل خود همواره موضوعات مرتبط با آب و لزوم توجه به مديريت بهينه و توسعه منابع آبي را دنبال مي کند.
وي در ادامه گفت: تشکل مردمي ناجيان آب مي تواند کمک کار مديريت آب در استان باشد.
وي با تأکيد بر اين که در کشور ما قانون وجود دارد ولي متأسفانه رعايت نمي شود، اعلام کرد: با وجود منع صدور مجوز حفر چاه شخصي، فردي با ارائه يک درخواست، مجوز حفر يک حلقه چاه کشاورزي را از شخص رئيس جمهور دريافت کرده است.
برومند: مسئولان جلوي پاي خود را نگاه مي کنند
«مرضيه برومند» کارگردان و بازيگر عرصه تلويزيون و سينما نيز که ميهمان نشست «شب آب خراسان» بود، در سخناني از فراموشي اهميت و جايگاه آب در جامعه ابراز نگراني کرد و افزود: متأسفانه مديران ما فقط جلوي پاي خود را نگاه مي کنند و توجه ندارند که براي آينده چه بايد کرد آن ها به فکر سپري کردن چند روزه دوران مديريت خود هستند و اين موضوع نگران کننده اي است که بايد آن را اصلاح کنيم.
به گفته وي، بحران آب و شرايط پيش رو را بايد به زبان ساده براي تمام افراد جامعه حتي در خانواده ها مطرح کنيم. در اين ميان دانشگاه ها، رسانه ها و مبلغان ديني براي آگاه سازي و توجه دادن مردم به لزوم حفظ طبيعت، نقش موثري دارند.
مسئولان از ظرفيت رسانه ها استفاده کنند
«جواد حاتمي» گزارشگر روزنامه خراسان نيز در اين نشست با اشاره به سراب پيش روي استان در حوزه آب افزود: به بهانه تأمين آب شرب مشهد از سد دوستي و چند مورد بارش برف و باران بهاري، از اطلاع رساني در زمينه لزوم مصرف بهينه آب و صرفه جويي در آن غفلت کرده ايم و در بسياري از طرح هاي مربوط به نجات آب و مديريت بحران کم آبي در استان موفق نبوده ايم. وي با انتقاد از دلخور شدن برخي متوليان از طرح موضوعات خبري از جمله کاهش ۹۹ درصد آب ورودي به سد دوستي در رسانه ها، يادآور شد: رسانه ها به دنبال اطلاع رساني براي همراه کردن مردم در مديريت صحيح منابع آبي هستند و مديران بخش آب بايد از ظرفيت رسانه ها استفاده کنند. وي روشن نبودن ديدگاه کارشناسان و مديران بخش دولتي درباره خوب يا بد بودن سدسازي، سياست هاي بانکي و تأمين نشدن اعتبارات طرح هاي توسعه سيستم هاي آبياري نوين و کشت گلخانه اي و پايين بودن بازده آبياري در بخش کشاورزي را از مشکلات و موانع پيش روي توسعه پايدار برشمرد.
انصاري: گتوند بزرگ ترين چالش زيست محيطي ايران است
دکتر «حسين انصاري» از استادان دانشگاه فردوسي مشهد نيز با ابراز نگراني از پيامدهاي منفي توسعه نا متوازن اظهار کرد: از دوران کودکي با بحران آب و کم آبي در استان مأنوس بوديم و اکنون نيز که به دوره ميانسالي رسيده ايم هنوز اين حرف «بحران» تکرار مي شود، آيا در دنيا هم شرايط مشابه کشور و استان ماست؟
وي افزود: ارتقاي کمي و کيفي منابع آب در استان، نيازمند مديريت خردمندانه است ولي ما توسعه سياسي و توسعه اقتصادي را که دو مقوله جداگانه است، با هم ترکيب کرده ايم و در استاني که بحران آب دارد به توسعه کارخانه هاي سيمان و فولاد که مصرف کننده آب است، روي آورده ايم. دبير دومين شب آب خراسان با اشاره به اين که براي توسعه استان راه هاي برون رفت از توسعه نامتوازن با نگاه مديريت پايدار و درون سازگار وجود دارد، افزود: متأسفانه درد ما اين است که مديران در مسئوليت هاي بالا تصميم گيري مي کنند و تغييرات در سطح کلان انجام مي شود. به گفته وي سدسازي با سرعت تمام در حال انجام است و سد گتوند با هزينه ۴ هزار ميليارد تومان احداث شده که خروجي آن بزرگ ترين چالش زيست محيطي ايران است!
داوري: توسعه نامتوازن ما را به بحران رساند
دکتر «داوري» دانشيار دانشگاه فردوسي مشهد و مدير شوراي راهبردي شب آب خراسان نيز بر ضرورت نوگرايي و نوآوري در شکل گيري اين جلسات تأکيد و اظهار اميدواري کرد اين جمعيت مردمي با همراهي مديران اجرايي و سياسي و مسئولان شرکت هاي آبفا در استان بتواند سندي راهبردي در حوزه آب ارائه دهد که به اصلاح ساختارها در منطقه کم آب خراسان بينجامد. وي با اشاره به اين که توسعه نامتوازن در مشهد و استان، ما را به سمت بحران سوق داده است، اظهار کرد: اين توسعه منابع آبي را کم و مصارف را زياد کرده است.
جعفري: ميزان آب ورودي سد دوستي در شرايط هشدار است
مهندس «جعفري» مديرعامل شرکت آب منطقه اي خراسان رضوي نيز دغدغه دلسوزان و فعاليت جمعيت ناجيان آب خراسان را به فال نيک گرفت و از پايه گذاري موضوع «نجات آب» از ۲ سال قبل در استان خبر داد و تصريح کرد: اين طرح هم اکنون به ديگر استان هاي کشور تسري يافته است.
وي با اشاره به اهميت سد دوستي افزود: هر چند کشور افغانستان در حال احداث يک سد روي رودخانه سيلابي هريرود است ولي نگراني از بابت کاهش رواناب ورودي به سد دوستي وجود ندارد چرا که آمار ۷۰ ساله نشان مي دهد که در برخي سال ها تا ۴ ميليارد مترمکعب و در برخي سال ها هم تنها ۱۵ ميليون متر مکعب آورده داشته است. در سال هاي اخير هم حداقل آورده سد به ۳۶ ميليون مترمکعب رسيده است. در سال جاري هم شرايط در حد سال هاي کمتر از نرمال است که يک هشدار مي باشد.
وي از رسانه ها خواست چشم بينا و گوش شنواي جامعه باشند و آمار و ارقام سال آبي را درست منعکس کنند. وي از ماه رمضان به عنوان فرصتي براي ترويج فرهنگ ديني استفاده بهينه از آب ياد کرد.
علايي: آب افشاني شهرداري مشهد
مهندس «علايي» از مديران آب منطقه اي استان نيز با انتقاد از مشخص نبودن ظرفيت ها و مدل هاي توسعه گفت: ما در مشهد چقدر منابع آبي و چقدر جمعيت داريم؟ منابع ما براي توسعه چيست؟ کميته تخصيص آب در وزارت نيرو ۶ سال است که ايجاد شده است ولي متأسفانه هيچ تدبيري براي تخصيص آب با توجه به رشد جمعيت نداشته اند.
وي از توسعه فضاي سبز آب بر و چمن کاري و آب نماهاي متعدد در شهر مشهد انتقاد کرد و افزود: آقايان در شهرداري و شوراي شهر تصور مي کنند مشهد يک شهر پرآب است که اين همه آب افشاني مي کنند؛ چرا به سراغ گونه هاي سازگار با شرايط کم آبي نمي روند؟ مهم ترين آثار نياکان ما، پرورش گونه ها و درختان مقاوم به کم آبي بود ولي الان شهرداري سالي ۲ بار چمن خيابان ها را عوض مي کند و در آبياري فضاي سبز، خيابان هاي شهر را نيز خيس مي کند.
قنبري: خود را دست کم گرفته ايم
مهندس «حسين قنبري» از فعالان حوزه صنعت و معدن نيز با اشاره به اين که در خراسان رضوي بخش صنعت و معدن قطره چکاني آب دريافت مي کند، افزود: از دانشگاه گله داريم که بسياري از يافته ها و پژوهش هاي آن به عمل نمي رسد يا در عمل خيلي تأثير ندارد و نقش خوبي را ايفا نمي کند. وي گفت: ما شما را متهم مي کنيم که پژوهش ها را تجاري مي کنيد و گران در اختيار دولت مي گذاريد و در مجموع براي مردم و جامعه کاربردي ندارد.
وي با اشاره به اين که در کوير قم يک زيتون کار موفق به توليد 10.5 تن زيتون در هکتار شده است در حالي که در ديگر کشورها متوسط برداشت زيتون ۳ تن است، افزود: محيط کارآفريني فراهم است ولي نمي دانم چرا خود را گرفتار بوروکراسي کرده و دست کم گرفته ايم.
کريميان: سال هاست که شعار مي دهيم
مهندس «حبيب ا... کريميان» مدير سابق آب و خاک سازمان جهاد کشاورزي خراسان رضوي نيز در شب آب خراسان گفت: به اندازه مصرف کردن آب را از خود دور کرده ايم و برنامه اي نداريم که گروه هاي عمده مصرف کننده آب هر کدام چقدر بايد آب مصرف کنند!
سال هاست که شعار مي دهيم بايد آب را حجمي در اختيار کشاورز قرار دهيم و قانون توزيع عادلانه آب هم وجود دارد ولي در اين زمينه تدبيري نکرده ايم.
به گفته وي اگر بخواهيم اين وضعيت را پشت سر بگذاريم و از اين بحران نجات يابيم بايد اندازه آب (ميزان مصرف هر بخش) را مشخص کنيم و اين کار دانشگاه است و دولت بايد متناسب با نياز آب را تحويل دهد و راهکارهاي کنترلي هم ارائه کند.
وي با بيان اين که در شرايط بحران کم آبي شهر مشهد ۱۰۰ حلقه چاه در دشت مشهد حفر کرديم، افزود: با آمدن آب سد دوستي و رفع مشکل آيا ۱۰۰ حلقه چاه مسدود شد؟
لزوم وحدت رويه متوليان آب
کارشناس آب سازمان جهاد کشاورزي خراسان رضوي نيز توسعه پايدار بدون توجه به آب را سراب دانست و افزود: کشور ما به سمت توسعه پيش رفته است ولي آيا اين توسعه متوازن، پايدار يا نقطه اي بوده است، معلوم نيست؛ نگاه يک بعدي به موضوع توسعه اين بلا را سر ما آورده است. به دليل برخي موازي کاري ها، شاهد مصرف بي رويه آب در بخش کشاورزي هستيم.
وي بر ايجاد وحدت رويه براي متوليان آب و تشکيل مديريت يا معرفي متولي واحد براي ساماندهي مصرف آب در اين بخش تأکيد کرد.
رجبي: ۳۰سال است طرح مي دهيم ولي باور جدي نداريم
مهندس «حسين رجبي»، دبير کميته پدافند غيرعامل استان نيز يکي از موضوعات مهم و حساسيت برانگيز در جوامع را موضوع آب اعلام و از آن به عنوان يک تهديد فراتر از بحران ياد کرد.
وي افزود: ۳۰سال است که مشکل کم آبي را مطرح مي کنيم و براي نجات آن طرح ارائه مي دهيم ولي هنوز نه مشکل را خوب شناخته ايم و نه آن را درست بررسي کرده ايم. باور جدي نداريم که کشوري کم آب هستيم، اين باور بايد نهادينه شود که افق آب تاريک است و نبايد به سادگي از اين موضوع بگذريم.
وي افزود: فرهنگ سازي صحيح از راه هاي معطوف کردن توجه مردم به پيامدهاي بي آبي است.
مهندس «شريعتي»، مدير آبخيزداري جهاد کشاورزي استان نيز با تأکيد بر لزوم رعايت آمايش زمين در برنامه ريزي ها خواستار همراه کردن مردم در اين زمينه شد و گفت: اگر مردم را در امر نجات آب همراه کنيم، بيشتر موفق خواهيم شد تا اين که دولت و سياسيون بخواهند کاري انجام دهند.
يک کشاورز موفق: آب داريم يا نه؟
«برادران حسيني» از کشاورزان موفق مشهد نيز با ابراز نگراني از وضع موجود در بيان چرايي بحران کم آبي گفت: دو نگاه علمي و سياسي در موضوع آب داريم؛ در نگاه سياسي مي گويند چقدر دوست داري از آب استفاده کني و اجازه مي دهند. در سفر رئيس جمهور به خراسان رضوي، توسعه ۱۵۰هزار هکتار کشاورزي استان اعلام شد و همين مديراني که از شرايط استان مطلع بودند آن را قبول کردند و از عده اي ثبت نام کردند تا بيکاري را رفع کنند. نمايندگان مجلس هم براي جمع کردن رأي قول هايي مي دهند و امروز من به عنوان يک کشاورز مانده ام که آيا آب داريم يا نه!
وي افزود: امسال چمن بولواروکيل آباد ۲بار عوض شده است. از طرفي حجم زيادي آب در شهر و فضاي سبز آن مصرف مي شود که اين موارد نشان مي دهد ما راه را اشتباه رفته ايم که اين همه مشکل داريم.
اين کشاورز پيشرو با اشاره به اين که اگر انتخاب مديران بر اساس لياقت و کارآيي و با نگاه علمي باشد، کشاورز راهش را گم نمي کند، افزود: سياست متعلق به وزارت امور خارجه است اگر مي خواهيم آب درست مصرف شود بايد روي آن سرمايه گذاري و بحث اخلاق را هم رعايت کنيم. علم را وارد کشاورزي کنيد، مرکز تحقيقات کشاورزي ۱۲۰نفر عضو هيئت علمي دارد ولي هيچ کمکي به کشاورزان نکرده است.
«برادران حسيني» افزود: بازده آبياري ما خيلي پايين و بهره وري ما اندک است، تا کي بايد اين وضع ادامه داشته باشد؟ گفتن و شعار دادن کافي است.
توسعه بدون برنامه ريزي
«عباس شيرمحمدي» رئيس شوراي اسلامي شهر مشهد نيز در سخناني گفت: توسعه ما، يک توسعه ناموزون و بدون برنامه ريزي است؛ در بحث آب در همه جاي کشور اشکالات و ايرادهايي هست و با عوض شدن دولت ها، سياست ها و نگرش ها هم عوض مي شود.
وي افزود: براي رضايت مندي مردم و جمع کردن رأي آن ها شعار مي دهيم و کارهايي مي کنيم که به ضرر توسعه است و به اعتقاد من اگر اين تشکل ها فارغ از هياهوي سياسي باشند و حتي مديران نظر کارشناسي بدهند، بايد آن ها را آگاهانه بررسي و عملياتي کرد.
توسعه نامتوازن و بحران آب
مهندس «طاهري» معاون شرکت آب منطقه اي استان نيز با اشاره به لزوم تجديدنظر در الگوي کشت و مصرف آب در بخش کشاورزي يادآور شد: در حالي که در ديگر کشورها از هر هکتار مزرعه گوجه فرنگي تا ۹۰۰تن محصول برداشت مي شود، ميانگين برداشت ما ۳۰تن است لذا کشاورزي ما بايد جمع و جور شود و نتيجه توسعه نامتوازن و غيرکارشناسي اين است که بحران آب هميشه همراه ما باشد.
بيانيه پاياني نشست دوم شب آب خراسان
با توجه به اين که بدون دسترسي به منابع آب مطمئن و پايدار، توسعه اقتصادي، سياسي و اجتماعي متوازن و پايدار، سرابي بيش نيست، بنابراين توصيه و تأکيد مي شود:
۱ - با عنايت به پيچيدگي موضوع آب و جامعه، منافع، نيازها و صداهاي گوناگون توسط متوليان شنيده شود و در تصميم گيري و اتخاذ سياست هاي مشترک آب نقش موثري ايفا کنند.
۲ - گفت وگوي جمعي، به ويژه با نخبگان و تشکل هاي مردم نهاد و به کارگيري خرد جمعي در مديريت مشارکتي جدي گرفته شود.
۳ - جايگاه و نقش مشارکتي گروداران (ذي نفوذان، ذي نفعان، بهره برداران و تشکل هاي نخبگان و ... ) در مديريت منابع آب استان خراسان رضوي، تدوين شود و سپس اقدامات حمايتي لازم در سازمان هاي ذي ربط انجام شود.
۴ - به عنوان اولين گام اجرايي ضروري است نسبت به تعديل برنامه هاي توسعه اي در سقف ظرفيت هاي آمايشي، به ويژه ظرفيت هاي منابع آب اقدام شود.
۵ - مديريت يکپارچه منابع و اصلاح و جايگزيني مديريت تقاضا به جاي مديريت عرضه آب نيز ضروري است.
این وبلاگ آثار قلمی جواد حاتمی گزارشگروخبر نگار روزنامه خراسان است.