گزارش مقايسه اي خراسان از بي.آر.تي مشهد و تهران
«بي.آر.تي» به سبک مشهد
خراسان رضوي - مورخ چهارشنبه 1392/06/27 شماره انتشار 18505
نويسنده: جوادحاتميHatami@khorasannews.com
چهل روز قبل فاز دوم خط يک بي.آر.تي مشهد در حد فاصل حرم مطهر رضوي تا پل فجر در بولوار طبرسي جنوبي به بهره برداري رسيد اما همچنان اعتراض هاي مردمي نسبت به مشکلات ناشي از اين پروژه و حذف و اصلاح ۲۴ خط اتوبوسراني در محدوده شمال و شمال شرق مشهد ادامه دارد.بيشترين گلايه ها به چگونگي احداث و بهره برداري مسير ويژه بي.آر.تي و نقايص عمده آن، ترافيک سنگين ايجاد شده، تفاوت فاحش با استانداردهاي روز دنيا و اتلاف وقت در خطوطي که بايد سريع و ايمن باشد، برمي گردد.اين بار گزارشگر خراسان در بازديدهاي ميداني چند نوبته و حتي حضور در تهران به بررسي مشکلات بي.آر.تي مشهد و مقايسه آن با يکي از خطوط بي.آر.تي پايتخت پرداخته است.
بي.آر.تي چيست؟
سامانه اتوبوس هاي تندرو که با نام بي.آر.تي (مخفف عبارت انگليسي Bus rapid transit) شناخته مي شود، با هدف سرعت بخشيدن و افزايش حمل و نقل مسافران در شهرهاي بزرگ دنيا طراحي و اجرا شده است. اگر چه در شهرهاي بزرگ دنيا از ده ها سال قبل و در پايتخت کشورمان از سال ۸۶ اين سامانه راه اندازي شده و به مرور گسترش يافته است، ولي مشهد دومين کلان شهر کشور حدود يک سال است که در ۲ فاز از مزاياي خط يک بي.آر.تي برخوردار شده است. اين در حالي است که اصفهان و تبريز هم قبل از مشهد، صاحب اين سامانه شده بودند. امتياز خط بي.آر.تي ، ايجاد مسيرهاي ويژه و خاص براي تردد اتوبوس ها و حمل و نقل سريع و آسان مسافران درون شهري است و کارشناسان، بهره برداري از اين سامانه را راهکار اصلي کاهش ترافيک در کلان شهرها و جلوگيري از افزايش آلودگي هوا و حمل و نقل انبوه و سريع مي دانند و معتقدند که شهروندان بايد پيامدهاي راه اندازي اين خطوط را که متناسب با محدوده اجراي پروژه، متفاوت است تحمل کنند.
ترافيک سنگين در تقاطع ها
بازديد ميداني گزارشگر خراسان براي چندمين بار از فاز ۲ خط يک بي.آر.تي مشهد مويد تداوم مشکلات قبلي و البته تفاوت هاي فاحش اين پروژه در مقايسه با خطوط بي.آر.تي پايتخت است.اولين پيامد اجراي اين سيستم در بولوار طبرسي به ويژه تقاطع هاي آن، ترافيک سنگين و کشيده شدن ترافيک تا صدها متر قبل از تقاطع هاست؛ اين در حالي است که در اين تقاطع ها کارکرد چراغ هاي راهنمايي نامطلوب و ميزان حضور ماموران پليس راهور هم در حد صفر است.يک کارشناس حمل و نقل و ترافيک در مشهد با تاييد افزايش ترافيک در مسير اجراي پروژه بي.آر.تي مي گويد: در اجراي اين خط، عرض خيابان طبرسي و بولوار طبرسي کاهش يافته است و رانندگان به ناچار بايد در مسير کم عرض و حتي در برخي نقاط در دهانه ۴متري تردد کنند که طبيعي است اين محدوديت به معضل ترافيک دامن مي زند.
به گفته وي نصب چراغ هاي راهنمايي ويژه اتوبوس ها در مسير ويژه نيز تاثير چنداني در کاهش زمان توقف اتوبوس ها در تقاطع ها و در نهايت کاهش زمان سفر آن ها نداشته است.
۱۵ دستگاه اتوبوس در صف
مشاهدات عيني خراسان حاکي است مديريت نکردن زمان حرکت اتوبوس ها در خط بي.آر.تي و ترافيک در تقاطع ها سبب شده است که بعضا در يک تقاطع ۱۵ دستگاه اتوبوس پشت چراغ قرمز معطل بمانند. اين در حالي است که طبق مشاهدات برخي از اين اتوبوس ها که از انتهاي بولوار طبرسي به حرکت درمي آيند فقط ۲ مسافر در تقاطع نبوت داشته اند. نکته قابل تامل اين که به دليل همين بي نظمي، علاوه بر اتلاف وقت مردم، شاهد صف کشيدن يک کاروان اتوبوس در داخل کريدور بي.آر.تي هستيم و روشن ماندن آن ها، آلودگي هوا را به شدت افزايش مي دهد.
نکته حائز اهميت ديگر اين که در برخي ايستگاه ها مشاهده شده که توقف طولاني مدت اتوبوس با هدف مسافرگيري است و راننده از اتوبوس پياده مي شود و مسافران را راهنمايي و هدايت مي کند تا خوب اتوبوس مملو از مسافر شود و آن گاه حرکت مي کند. اين موضوع در هيچ کجاي کشور و دنيا سابقه ندارد و توقف اتوبوس هاي بي.آر.تي در ايستگاه کمتر از يک دقيقه و در حد سوار و پياده کردن سريع مسافران است کما اين که در تهران اين موضوع به خوبي رعايت شده و نمونه است.
سرعت گيرهاي مسير ويژه
يکي از گلايه هاي رانندگان و حتي کارشناسان و صاحب نظران در بحث بي.آر.تي ايجاد سرعت گيرهاي متعدد و فراوان در مسير ويژه است که اين پديده خاص مشهد است و در تهران نيز چنين موردي مشاهده نشده است. بهتر بود مجريان پروژه و سازمان اتوبوسراني براي حفظ جان شهروندان، اين سرعت گيرها را در خارج از مسير ويژه و قبل از محل تردد عابران پياده نصب مي کردند تا آن ها بتوانند به راحتي از عرض خيابان شلوغ عبور کنند و به آن سمت خيابان بروند. اين سرعت گيرها در داخل مسير، باعث استهلاک و از بين رفتن سريع برخي قطعات اتوبوس و فرسودگي خودرو مي شود.
۴۰؛ سرعت بي.آر.تي مشهد
در حالي که بي.آر.تي يعني سيستم اتوبوس هاي پرسرعت، متاسفانه در کلان شهر مشهد بي.آر.تي به معناي سرعت حداقلي و تاخير حداکثري است؛ در کشورها و شهرهاي مختلف اين سيستم براي حمل و نقل سريع و انبوه مسافر است اما در مشهد اين امر محقق نشده است. در حالي که سرعت تعريف شده براي اتوبوس هاي معمولي در خطوط مختلف تا ۶۰ کيلومتر در ساعت تعريف شده سرعت اتوبوس هاي بي.آر.تي مشهد در خطوط ويژه و ايزوله ۴۰ کيلومتر اعلام شده است.
گذرگاه عابران و معلولان
يکي از گلايه هاي مردم نبود گذرگاه هوايي يا زيرزميني از عرض معبري است که خط بي.آر.تي آن را به ۲ جزيره مجزا تبديل کرده و حتي ورود به ايستگاه ها نيز ناممکن شده است. اگر چه مجريان مدعي هستند که با هدف حفظ سلامت و ايمني عابران اقدام به نصب نرده و ايزوله کردن مسير کرده اند ولي اين امر دسترسي عمومي را کاهش داده است. فدا کردن رفاه و آسايش مردم براي اجراي يک پروژه عمراني و شهري و محروم کردن مردم از حقوق اصلي شان، امر صحيحي نيست.
يک معلول ويلچر نشين در مقابل خيابان صاحب الزمان(عج) بولوار طبرسي مي گويد: با احداث خط بي.آر.تي در اين مسير جايي براي عبور ويلچر معلولان وجود ندارد و من براي عبور از عرض بولوار يا بايد به ميدان فجر بروم يا به تقاطع نبوت؛ جالب اين که در تهران در ورودي ايستگاه ها و گذرگاه هاي عابران پياده، امکان تردد معلولان و ويلچرنشينان پيش بيني شده ولي در مشهد به اين مهم توجه نشده است و اگر کسي يک ساک داشته باشد براي عبور از ميان ميله هاي نصب شده در گذرگاه هاي عابران بايد آن را روي سر خود بگذارد تا عبور کند.
يکي از عابران سالخورده نيز به نبود پله برقي در پل هوايي نصب شده در اين محل اشاره مي کند و مي گويد: حالا که خط بي.آر.تي ساخته شده و رفت و آمد مردم از عرض خيابان سخت شده است، شهرداري بايد براي اين پل پله برقي نصب کند.
بي. آر. تي در تهران
۶ سال است که واژه اتوبوس هاي تندرو (BRT) وارد فرهنگ لغات تهراني ها شده است، اتوبوس هايي که خطوط ريزدانه ناوگان اتوبوسراني را از بين بردند و با ايجاد خطوط کلي و بزرگ همپوشاني مسيرها را فراهم و مسافرت را براي شهروندان هموار کردند.
در حال حاضر با بهره برداري از ۸ خط بي. آر. تي در تهران بزرگ از ۳ هزار کيلومتر خط اتوبوسراني آن ۱۱۴ کيلومتر به خطوط تندرو اختصاص دارد و روزانه ۲ ميليون نفر از طريق آن جابه جا مي شوند.گزارشگر خراسان در گزارش ميداني خود از روند فعاليت خط يک بي. آر. تي تهران مي نويسد: خط يک سامانه اتوبوس هاي تندرو در تهران از پايانه آزادي آغاز مي شود و تا چهارراه تهران پارس ادامه دارد. اين مسير که 17.5 کيلومتر طول دارد، داراي ۲۶ ايستگاه است که فاصله هر ايستگاه به طور متوسط ۶۷۰ متر است. اين خط غرب تهران را به شمال شرق وصل مي کند و مسير آن از مراکز مهمي چون خيابان هاي لاله زار، ولي عصر، انقلاب و دانشگاه تهران نيز عبور مي کند.
ايستگاه در وسط خط
اين شيوه حمل و نقل عمومي در بسياري از موارد همچون تهيه بليت و پرداخت بهاي خدمات، ايستگاه ها و... شبيه خطوط ريلي (ترامواو مترو) است. معمولاً ايستگاه ها در وسط مسير حرکت اتوبوس ها قرار دارد و مسافران به راحتي با طي عرض معبر وارد مسير بي. آر. تي شده و وارد سکو مي شوند. در ورودي ايستگاه پرداخت بليت براي مسافران بدون کارت به صورت نقدي و براي صاحبان کارت الکترونيکي به صورت مکانيزه انجام مي شود و هرکس وارد ايستگاه شد، مي تواند سوار اتوبوس شود.اينجا اتوبوس، مسافران را از طريق درهاي سمت چپ (طرف راننده) سوار و پياده مي کند يعني اتوبوس بي. آر. تي اتوبوس ويژه اي است که در آن در سمت چپ قرار دارد درست برعکس اتوبوس هاي معمولي فعال در کشور.اما در مشهد ايستگاه هايي در ۲ طرف مسير رفت و برگشت به فاصله يک تقاطع (يکي در اين طرف تقاطع و يکي در آن سمت) با بيش از ۵۰ متر طول و هزينه کلان ساخته شده است و هيچ يک از استانداردهاي بي. آر. تي در آن ديده نمي شود.
بي. آر. تي تهران شبانه روزي است
سيستم بي. آر. تي در تهران به صورت شبانه روزي خدمات رساني مي کند ولي در مشهد با وجود ارتباط اين سامانه بين حرم مطهر رضوي و پايانه مسافربري و همچنين محله وسيع شمال شرق مشهد، متأسفانه ساعات کار آن مشابه ساير خطوط است و در شب خدمات اين ناوگان تعطيل مي شود.
آمار مسئولان اتوبوسراني تهران حاکي است سرفاصله حرکت اتوبوس هاي تندرو در سامانه بي. آر. تي به طور ميانگين ۲ دقيقه است و حدود ۶۰۰ اتوبوس دو کابين و ۷۰۰ اتوبوس تک کابين مخصوص (چپ در) در اين سيستم فعاليت مي کنند ولي در مشهد ۷۰ اتوبوس خط بي. آر. تي اتوبوس هاي ويژه- معمولي و اغلب کمکي از ساير خطوط هستند.
بي . آر. تي در اصفهان
اولين خط بي. آر. تي در اصفهان ۲ سال قبل به بهره برداري رسيد و هم اکنون روزانه ۲۰۰ هزار نفر با اين سامانه جابه جا مي شوند. در اصفهان هم مسير تردد خط بي. آر. تي ايزوله شده است.اتوبوس هاي چپ در، استقرار ايستگاه ها به فاصله مناسب و سرعت عالي اين خط از ويژگي هاي بي. آر. تي اصفهان است.
يک پيشنهاد
يکي از ضرورت ها براي بهبود سرويس دهي خطوط بي. آر. تي، امکان تنظيم چراغ هاي راهنمايي با زمان حرکت اتوبوس هاي بي. آر. تي است، البته به شرط ساماندهي در اعزام هر اتوبوس و رعايت فاصله زماني، به اين ترتيب مي توان به گونه اي عمل کرد که هر زمان اتوبوس اين سامانه به چهارراه و چراغ راهنمايي رسيد، چراغ سبز شود تا با کمترين زمان تلف شده اتوبوس به مقصد برسد.
استانداردهاي بي آر تي
مديرعامل سازمان اتوبوسراني شهرداري مشهد درباره استانداردهاي احداث خطوط بي آر تي و الگوي خط مشهد به خراسان گفت: استاندارد اجراي خطوط بي آر تي ساخت يک مسير ايزوله بدون تداخل هيچ معارضي است و در آن عبور عرض عابر با استفاده از پلکان يا زيرگذر و حذف تقاطع ها با احداث تقاطع غيرهمسطح يا زيرگذر است ولي اين استاندارد در شهر مشهد با توجه به محدوديت ها و خط قرمزها محقق شدني نيست.
«مهدي خجسته رحيمي» افزود: در تمام خطوط بي آر تي دنيا پياده سازي آن بر اساس ضوابط و معيارهاي فني بوده ولي اين که چرا ما در مشهد نتوانسته ايم مشکل عبور عرض عابر را از مسير ويژه رفع کنيم علتش ممنوعيت نصب پل هوايي عابر پياده در معابر منتهي به حرم مطهر و محدوديت نصب فضا و سازه هاي هوايي است که اشرافيت و ديد به حرم را کاهش مي دهد لذا در ارتفاع نمي شود کاري انجام داد.
به گفته وي در احداث زيرگذر عابر پياده نيز خطوط قرمزي داريم که در خيابان امام رضا(ع) خطوط لوله انتقال آب در تراز ۷۰سانتي متري، کابل برق ۶۳کيلوولت در تراز 1.20، شبکه فاضلاب در تراز ۵متري و کال شهرستاني از ميدان بسيج تا مقابل مهديه وجود دارد و بزرگ ترين مشکل ما الان در اين خط عبور عرضي به ويژه در مقطع ميدان بيت المقدس است که متأسفانه اثرات منفي روي ترافيک شهر مشهد هم گذاشته است.
حساسيت هاي «خراسان» بجا است
مديرعامل اتوبوسراني مشهد حساسيت هاي خراسان را بجا و درست دانست و تأکيد کرد: ما با توجه به بضاعتمان و براي بهره وري ناوگان حمل و نقل عمومي در مشهد تن به اجراي خط بي آر تي داده ايم و اعتقاد داريم که شهر مشهد قابل مقايسه با هيچ کدام از شهرهاي دنيا نيست. معابر هسته مرکزي اين شهر در يک مناسبت خاص مثل سال تحويل حداقل ۲برابر جمعيت شهر را در خود جاي مي دهد و چنين اتفاقي را در هيچ جا نمي توان ديد.
وي با اشاره به اين که شهرداري مشهد آمادگي دارد در طول مسير بي آرتي پل هاي هوايي عابر پياده نصب کند ولي متوليان امر بايد اجازه بدهند، افزود: سرعت گيرهاي نصب شده در مسير ويژه علاوه بر مردم به اتوبوس ها نيز لطمه مي زند و اگر آن ها را حذف کنيم سرعت ناوگان و ارائه خدمات هم بالا خواهد رفت.
درد سازمان اتوبوسراني
وي گزارش مقايسه اي خراسان را انتشار درد سازمان اتوبوسراني مشهد دانست و گفت: يک علت اين درد نبود تقاطع هاي غيرهمسطح در مسير خط بي آرتي است و اتوبوس هاي ما براي رفت و آمد و عبور از چراغ قرمزها محدوديت دارند، اين روزها اوج ترافيک شهر مشهد است و تجمع اتوبوس هاي ما در خط و ايستگاه ها هم به همين دليل است.
مهندس «خجسته» درباره تفاوت ايستگاه ها خاطرنشان کرد: مسيرهاي بي آرتي در مشهد صد در صد ايزوله نيستند و به همين دليل ما امکان احداث ايستگاه هاي جزيره اي شبيه به برخي مناطق تهران را نداريم، يک دليل آن هم نداشتن اتوبوس هاي چپ در است، اين نوع اتوبوس ها بايد در ايستگاه هاي جزيره اي متوقف شوند ولي مزيت ايستگاه هاي ما در مشهد اين است که با توجه به کمبود اتوبوس هر لحظه که احساس نياز کنيم اتوبوس هاي ديگري وارد اين خط مي کنيم.
اتوبوس ويژه نداريم
وي به يکي ديگر از دلايل نرفتن به سمت احداث ايستگاه جزيره اي که مي تواند يک ايستگاه به جاي ۲ايستگاه در ۲طرف باشد، اشاره کرد و گفت: براي احداث اين نوع ايستگاه ها ما بايد تقاطع هايي چون چهارراه دانش، مجلسي، برق و گاز را ببنديم چرا که در اين ايستگاه ها امکان توقف زياد اتوبوس ها وجود ندارد ولي در شرايط فعلي با توقف اتوبوس ها مشکلي در خط بي آرتي به وجود نمي آيد.
وي شرط استفاده از اين ايستگاه ها را داشتن اتوبوس هاي چپ در و مخصوص بيان کرد که مشهد از اين اتوبوس ها در اختيار ندارد.
«خجسته» گفت: بي آرتي در مشهد زماني معني واقعي پيدا خواهد کرد که دقيقا مشابه خط بي آرتي بوگاتاي کلمبيا باشد، خطي که در ساعت ۴۰هزار نفر را جابه جا مي کند.
وي درباره توقف طولاني مدت اتوبوس ها در ايستگاه ها نيز گفت: اين حرف را قبول داريم و به رانندگان تذکر داده و موضوع را رصد مي کنيم که با سرعت کار خدمات رساني را انجام دهند. او در عين حال الکترونيکي بودن ۹۰درصد پرداخت بهاي خدمات را مهم ترين مزيت بي آرتي مشهد اعلام کرد.
آمادگي خراسان براي تهيه گزارش جديد
حال که مسئولان سازمان اتوبوسراني مشهد در پاسخ به گلايه هاي مردم و انتقاد نمايندگان مجلس و صاحب نظران، ترافيک سنگين پايان شهريور ماه را دليل برخي ضعف ها در ناوگان بي.آر.تي مشهد اعلام مي کنند، خراسان اعلام آمادگي مي کند که در هر زمان که مديران اتوبوسراني ابراز تمايل کنند( پايان مهرماه) در بازديد ميداني با حضور آنان به بررسي کارکرد اين سيستم و استماع نظر شهروندان و ساکنان مناطق همجوار با اين مسير ويژه بپردازد و قضاوت را به خوانندگان صميمي و همراه خود واگذار کند.
این وبلاگ آثار قلمی جواد حاتمی گزارشگروخبر نگار روزنامه خراسان است.