افزایش گاز گرفتگی ومرگ خاموش
نويسنده: جواد حاتمي
مرد خسته از کار در نوبت شب به خانه برمي گردد. خدا را شکر مي کند خانه اش در طبقه اول است وگرنه با اين خستگي ناي بالارفتن از پله ها را نداشت. هر چه زنگ مي زند کسي در را باز نمي کند نگراني تمام وجودش را فرا مي گيرد. چنين چيزي سابقه نداشته، با عجله و دستپاچه دنبال کليدهايش مي گردد صداي ضربان قلبش را مي شنود.
حس غريبي به او مي گويد که با بازشدن در با يک فاجعه روبه رو خواهد شد کليد از دستش مي افتد.
دست هايش مي لرزد به سختي در را باز مي کند و... همسايه هاي طبقات بالا صداي فغان يک مرد را مي شنوند...
«ژيلا» زن ۴۱ساله و ۲ فرزندش «بهناز» ۸ و «بهروز» ۱۰ساله در اتاق پذيرايي جان باخته اند اما هيچ چيز مشکوکي ديده نمي شود. گويا قاتل نامرئي به سراغ اهالي اين خانه رفته است.
درست است، وقتي ماموران ايستگاه آتش نشاني به محل مي رسند تحقيقات اوليه نشان مي دهد که اين مادر و ۲فرزندش بر اثر استنشاق گاز منواکسيد کربن جان خود را از دست داده اند.
بررسي ها نشان داد اين خانواده پس از صرف صبحانه، به استحمام پرداخته اند که انتشار گاز منواکسيد کربن ناشي از روشن بودن آبگرمکن ديواري در آشپزخانه و نيز بخاري موجب مسموميت شديد آنان شده است.
بازگشت قاتل نامرئي به خانه ها
اين روزها با سرد شدن هوا و افزايش استفاده مردم از بخاري ها و وسايل گرم کننده گازسوز شاهد افزايش گازگرفتگي و مرگ هاي ناشي از مسموميت شديد با گاز منواکسيد کربن هستيم.
در حالي که بارها نسبت به استفاده ايمن از وسايل گرمايشي هشدار داده شده است اما خبرهاي صفحات حوادث روزنامه ها و رسانه ها حاکي است که با شروع فصل سرما قاتل نامرئي همچنان هموطنان را به کام مرگ مي کشاند.
«مرگ ۳همداني بر اثر گازگرفتگي»، «قاتل نامرئي جان مادر و فرزندش را در اردبيل گرفت»، «قاتل نامرئي ۴۱مشهدي را در مهرماه به بيمارستان کشاند»، «گازگرفتگي در مراسم عروسي در يک تالار شهر تسوج ۱۵نفر را روانه بيمارستان کرد» و....
در بيشتر اين حوادث انتشار گاز منواکسيد کربن در داخل اتاق ها و ساختمان ها به دليل نامناسب بودن دودکش ها، نقص فني در اتصالات و کوچک بودن محيط و روشن بودن همزمان آبگرمکن و بخاري فاجعه آفريده است.
اما اين قاتل نامرئي که با سرد شدن هوا اسم و رسم اش تازه مي شود کيست و چيست؟
دکتر «محمدمهدي بلالي مود» عضو انجمن سم شناسي ايران و متخصص در اين حوزه به خراسان مي گويد: منواکسيدکربن يا CO گازي بي رنگ، بي بو و بدون طعم است که در نتيجه احتراق ناقص سوخت هاي فسيلي مانند چوب، نفت چراغ، گازوئيل، زغال چوب، پروپان، گاز طبيعي و نفت سفيد ايجاد مي شود.
به گفته وي در محيط منزل اين گاز با سوخت ناقص هر وسيله شعله دار مانند اجاق گاز، منقل، لباس خشک کن، بخاري، آبگرمکن، اتومبيل و موتورسيکلت و... ايجاد مي شود و در اين بين وسايلي با شعله رو باز نظير شومينه، فرخوراک پزي، آبگرمکن، خودرو و موتورسيکلت عمده ترين وسايلي است که باعث مسموميت ناشي از استنشاق گاز منواکسيدکربن مي شود و در خانه هاي کوچک و آپارتماني هم بخاري و آبگرمکن مهم ترين منابع توليد اين گاز مهلک است.
دکتر «بلالي» در بيان اثرات مخرب اين گاز سمي مي افزايد: اگر گاز سمي منواکسيدکربن در يک فضاي محصور و بدون تهويه جمع شود باعث مسموميت شديد افراد استنشاق کننده و مرگ آن ها مي شود.
به گفته وي هنگامي که منواکسيدکربن استنشاق مي شود با عبور از شش ها وارد مولکول هاي هموگلوبين سلول هاي قرمز خون شده پيوند بسيار محکمي با اتم هاي آهن خون ايجاد مي کند. قدرت جذب بين منواکسيدکربن و هموگلوبين ۲۰۰ تا ۲۵۰ برابر قوي تر از هموگلوبين و اکسيژن است.
بعد از اين مرحله گاز منواکسيدکربن با ايجاد محدوديت در رسيدن اکسيژن به هموگلوبين آن را محصور کرده «کربوکسي هموگلوبين» تشکيل مي دهد و اين «کربوکسي هموگلوبين» از انتقال اکسيژن به خون جلوگيري مي کند و توانايي سلول هاي قرمز خون را تغيير مي دهد در نتيجه بدن دچار کمبود اکسيژن و ضايعه بافتي شده که در نهايت منجر به مرگ افراد مي شود.
آمار حکايت از آن دارد که با وجود هشدارها، اطلاع رساني و فرهنگ سازي رسانه ها و متوليان حوزه هاي مربوط باز هم شاهد افزايش مرگ و مير ناشي از گاز گرفتگي در کشورمان هستيم.
دکتر «محمود خدادوست» رئيس مرکز تحقيقات پزشکي قانوني کشور از افزايش ۵۹درصدي مسموميت ها بر اثر گاز منواکسيدکربن طي نيمه اول سال جاري در مقايسه با مدت مشابه سال قبل خبر مي دهد اين درحالي است که اوج اين مسموميت ها و حوادث مرتبط در فصل سرد سال به ويژه در زمستان رخ مي دهد.
اين مسئول پزشکي قانوني کشور به ايسنا مي گويد: در ۶ ماه نخست امسال ۲۸۷ نفر بر اثر مسموميت با گاز منواکسيدکربن جان خود را از دست داده اند که اين آمار در مقايسه با مدت زمان مشابه سال گذشته 59.4 درصد رشد نشان مي دهد. به گفته وي سال گذشته ۷۸۲ نفر در کشور شامل ۵۶۶ مرد و ۲۱۶ زن به علت مسموميت با گاز منواکسيد کربن جان باختند که ۱۶۴ مورد آن در بهمن ماه اتفاق افتاده است.
بر اساس گزارش مرکز تحقيقات پزشکي قانوني استان هاي تهران، اصفهان و آذربايجان شرقي بيشترين ميزان قرباني ناشي از گازگرفتگي و استان هاي هرمزگان، بوشهر و ايلام کمترين آمار قرباني را داشته است.
کارشناسان بي احتياطي خانواده ها و افراد را مهم ترين دليل افزايش حوادث ناشي از گازگرفتگي و وقوع مرگ هاي خاموش در کشور مي دانند.
دکتر «رضا وفايي نژاد» رئيس مرکز فوريت هاي پزشکي و اورژانس ۱۱۵ در مشهد در گفت و گو با خراسان مي گويد: بر اساس بررسي هاي انجام شده، استفاده نامناسب از شومينه درصدر علل بروز مسموميت با گاز CO قرار دارد و پس از آن چراغ هاي نفتي، بخاري هاي غيراستاندارد، نصب نامناسب دودکش، باز ماندن وسيله گازسوز، نصب نامناسب شيلنگ گاز و رابط هاي گاز شهري که موجب نشت آن مي شود از جمله علل بروز حادثه و مسموميت هاست.
به گفته وي بي احتياطي افراد و رعايت نکردن اصول ايمني و جدي نگرفتن هشدارهاي ايمني سبب شده با سرد شدن هوا آمار مسموميت ها با گاز CO افزايش پيدا کند.
دکتر «بلالي» عضو انجمن سم شناسي ايران درباره علايم مسموميت با گاز CO به خراسان مي گويد: مسموميت با مقدار اندکي از اين گاز علايمي شبيه سرماخوردگي دارد، علايمي مثل تنگي نفس، سردرد و دل آشوبي، استنشاق مقدار بيشتر منواکسيدکربن سبب سرگيجه، گم گشتگي ذهني، سردرد شديد، تهوع و ضعف قواي جسماني مي شود و اگر استنشاق گاز CO طولاني مدت و شديدتر باشد موجب بيهوشي، ضايعات مغزي دائمي و نهايتا مرگ افراد مي شود. درجه حرارت پايين بدن، کاهش سطح هوشياري، تنفس نامنظم، نبض کند و افت فشار خون در اين مصدومان محسوس است.
به گفته وي نوزادان، کودکان، زنان باردار و افراد باسابقه بيماري هاي مزمن خوني و تنفسي و سالخوردگان آسيب پذيرترين افراد در برابر اين گاز هستند.
اما اگر فرد دچار مسموميت شد چه کنيم؟ در صورت بروز و مشاهده چنين موردي توصيه کارشناسان اين است که فرد مسموم را از محيط آلوده به هواي آزاد منتقل کنيم و يقه لباس يا پيراهن، کمربند و لباس هاي تنگ افراد مسموم را باز کرده و اکسيژن دهي کاملي با تکان دادن پارچه يا شي ء ديگر روي مصدوم انجام شود و با ۱۱۵ تماس بگيريم.
با اين حال باز هم توصيه کارشناسان چه در اورژانس، چه در آتش نشاني و چه در شرکت گاز رعايت نکات ايمني و استفاده صحيح از وسايل گاز سوز و تجهيزات گرمايشي است.
آنان به افراد توصيه مي کنند در صورت استفاده از بخاري هاي گازسوز به داشتن تهويه از طريق در و پنجره توجه کنند و از وسايلي همچون پلوپز گازي و وسايل گرمايشي براي گرم کردن محيط يا خشک کردن ديوارها استفاده نکنند.
«علي اسدي» رئيس ايستگاه ۸۵ آتش نشاني تهران با اشاره به بررسي صحنه چند حادثه منجر به فوت ناشي از گازگرفتگي مي گويد: معمولا در واحدهاي آپارتماني کوچک و گاه ۵۰ متري که حتي درزهاي در و پنجره هاي آن با درزگير کاملا بسته شده است روشن بودن ۲ وسيله حرارت زا در فضاي به اين کوچکي باعث کم شدن تدريجي اکسيژن موجود در محل و گاز گرفتگي افراد ساکن مي شود. لذا در چنين واحدهايي بايد اکسيژن مورد نياز افراد و دستگاه هاي گازسوز مثل بخاري و آبگرمکن به نحوي تأمين شود.
وي با اشاره به اين که گاهي مشاهده مي شود در برخي اماکن افراد لوله خروجي بخاري را در درون سطل آب گذاشته اند مي گويد: برخي از شهروندان به گمان اين که دود حاصل از روشن بودن وسايل حرارتي مانند بخاري ها در آب حل مي شود اقدام به گذاشتن لوله دودکش در داخل ظروف آب مي کنند که متأسفانه اين عمل غلط و کاملا ناايمن و بسيار خطرناک تاکنون جان بسياري از شهروندان را گرفته است.
به گفته اين کارشناس دود و منواکسيد کربن ناشي از روشن بودن بخاري پس از ورود به آب دوباره از داخل آب خارج شده و در فضاي اطراف پخش مي شود و اگر اين گازهاي سمي از فضاي داخلي ساختمان به علت بسته بودن در و پنجره ها به بيرون منتقل نشود و در همان فضا بماند آرام آرام تمام افراد حاضر در اين مکان دچار گاز گرفتگي و در نهايت موجب مرگ افراد مي شود.
اين گزارش حاکي است استفاده از دودکش هاي آلومينيومي نيز خطرناک اعلام شده است و هموطنان نبايد از اين لوله ها براي دودکش بخاري استفاده کنند.
آتش پاد سوم «محمدجواد قائمي» رئيس ايستگاه ۲۱ و آموزش ضمن خدمت آتش نشاني مشهد نيز در گفت وگو با خراسان توصيه مي کند شهروندان قبل از نصب هر دستگاه گازسوز و حرارتي از باز بودن دودکش و مسير تخليه دود اطمينان پيدا کنند چرا که احتمال مسدود شدن لوله در طول فصل گرم سال، لانه کردن پرندگان، افتادن کلاهک و يا بستن مسير توسط مالک وجود دارد.
وي مي افزايد: وقتي که وسيله گازسوز از جمله بخاري نصب شد شهروندان بايد از داغ بودن لوله و دودکش با روشن شدن بخاري اطمينان حاصل کنند و هرگز بدون چکاپ اوليه بخاري و سيستم گرمايشي را راه اندازي نکنند. وي افزود: گازCo سنگين تر است در صورتي که مکش در دودکش به خوبي انجام نشود حتما بايد حداقل ۲۰ دقيقه نزديک ترين پنجره به بخاري را باز نگه داريم تا هواي گرم بر هواي سرد غلبه کند و عمليات مکش انجام شود.
اين کارشناس سازمان آتش نشاني و خدمات ايمني تاکيد مي کند شهروندان در محل خروج دودکش بايد استفاده از کلاهک Hشکل و ارتفاع ۸۰ سانتي متري از سطح بام را مورد توجه قرار دهند و دقت کنند که به شعاع ۳ متر در اطراف آن مانعي نباشد و چسبيده بودن لوله به ديوار و استفاده از کلاهک موشکي به هيچ وجه توصيه نمي شود.
«قائمي» از تشکيل تيم کارشناسي و فعاليت آن از ۷ صبح تا ۷ شب براي رفع مشکلات احتمالي و آموزش تلفني و حضوري شهروندان براي رفع نقص و استفاده صحيح از بخاري گازسوز خبر مي دهد و مي افزايد: متاسفانه يکي از مشکلات جدي پس از انتقال مصدومان ناشي از گازگرفتگي به مراکز درماني تشخيص ندادن درست و به موقع نوع مسموميت آن هاست. در مواردي مصدوم به موقع به بيمارستان منتقل شده ولي چون علت مسموميت درست تشخيص داده نشده متاسفانه منجربه فوت افراد شده است.
به گفته وي با پي گيري کارگروه مربوطه که فرماندار، معاون دادستان و مسئولان مختلفي عضو آن هستند براي يکي از بيمارستان هاي مشهد دستگاه تشخيص مسموميت با گاز CO خريداري و به بهره برداري رسيده است.
«ترکمن زاده» کارشناس سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران نيز در گفت وگو با خراسان مي گويد: به تازگي بخاري هاي گازسوز بدون نياز به دودکش به بازار عرضه شده و گاه داراي استاندارد هم هستند ولي اين بخاري ها را در هر شرايط و زمان و مکاني نمي توان بي خطر محسوب کرد و لذا توصيه ما به مردم اين است که از بخاري هاي کاملا استاندارد و داراي دودکش استفاده کنند. وي مي افزايد: بايد از بخاري هاي بدون دودکش در مکان هاي کوچک و اتاق خواب ها و از اجاق خوراک پزي براي گرم کردن محيط اتاق و حمام دوري کنيم و براي هر وسيله گازسوز دودکش مجزا در نظر بگيريم.
به گفته وي با شروع فصل سرما و در زمان نصب و راه اندازي بخاري و ساير تجهيزات گازسوز بايد از باز بودن کانال دودکش مجهز به کلاهک Hشکل و ارتفاع حداقل ۸۰ سانتي متري کلاهک از لوله و بام ساختمان يقين حاصل کرد.
هر وسيله گرمازاي سوختني که به نحوي با سوخت هاي فسيلي (نفت، گاز، زغال سنگ) کار کند به صورت بالقوه مي تواند سبب توليد گاز منواکسيد کربن شود لذا از بخاري هاي مستعمل و فرسوده بدون دودکش يا داراي دودکش نامناسب و غيراستاندارد استفاده نکنيد.
توجه داشته باشيد، استفاده از بخاري هاي بدون دودکش به هيچ وجه از توليد گاز منواکسيد کربن جلوگيري نمي کند.
کارشناسان با توجه به شدت برودت هوا در نقاط مختلف کشور توصيه مي کنند هرگز در فضاي بسته و محدود که تهويه کافي و مناسب ندارد (نظير اتاق، گاراژ و...) آتش روشن نکنيد و هرگز در فضاي بسته گاراژ موتور اتومبيل را روشن نگذاريد.
به اعتقاد آنان در محيط هاي شغلي و منازل که در آن ها از کوره و مشعل استفاده مي شود بايد از سلامت دستگاه و سيستم تخليه دود اطمينان حاصل کنيم.
و توصيه هاي ديگر: هر وسيله گازسوز بايد داراي يک دودکش مستقل و منتهي به فضاي بيرون باشد و لذا بکارگيري آبگرمکن هاي ديواري در فضاهاي بسته يا مکان هاي فاقد جريان هوا مجاز نيست.
شيب لوله هاي افقي در داخل واحدها بايد مثبت و رو به بالا و ارتفاع عمودي لوله در بيرون حداقل سه برابر طول افقي آن باشد.
ضمن ايجاد تهويه مناسب جهت آشپزخانه و حمام منزل، از نصب آبگرمکن در حمام و نيز روشن کردن شعله هاي اجاق گاز در آشپزخانه جهت گرم نگه داشتن محيط داخل خانه جدا خودداري کنيد.
اگر فضاي منزل خود را با شوفاژ و سيستم حرارت مرکزي گرم مي کنيد درز بندي و بستن منافذ درها و پنجره ها به منظور جلوگيري از اتلاف حرارتي بلامانع است اما در صورتي که از بخاري هاي گازسوز به منظور گرمايش محيط استفاده مي کنيد حتما مختصري تهويه از طريق در يا پنجره در فضا ايجاد کنيد و از درزبندي و بستن کامل منافذ خودداري کنيد.
رانندگان وسايل نقليه سنگين، از روشن کردن گاز پيک نيک در اتاق وسيله نقليه خود جهت استراحت و خواب جدا خودداري کنند.
به هر حال آمار کشته ها و مسموميت هاي ناشي از استنشاق گاز CO رو به افزايش است و علاوه بر اطلاع رساني انجام شده، نوبت شهروندان است که با احتياط و رعايت اصول ايمني مانع حضور قاتل نامرئي در خانه ها و اماکن مسکوني و جلوگيري از وقوع مرگ هاي خاموش شوند.
با سرد شدن هوا و استفاده از بخاري ها و وسايل گرمايشي گازسوز و نفت سوز در شهرها و روستاها آمار مسموميت هاي ناشي از استنشاق گاز منواکسيد کربن هم افزايش مي يابد. با همه هشدارها و توصيه هاي ايمني سال گذشته بيش از ۷۸۰نفر در کشور قرباني قاتل نامرئي شدند و آمار سازمان پزشکي قانوني هم حاکي از رشد حدود ۶۰درصدي مرگ افراد به همين علت در نيمه نخست سال جاري در مقايسه با سال گذشته است.کارشناسان و متوليان در سازمان ها و نهادهاي مرتبط از جمله اورژانس و فوريت هاي پزشکي، آتش نشاني و خدمات ايمني و شرکت ملي گاز ايران باز هم با توصيه ها و هشدارهاي خود بر رعايت ضوابط و اصول ايمني و استفاده از بخاري هاي استاندارد تاکيد دارند و رسانه ها هم نقش اطلاع رساني خود را پررنگ تر از گذشته انجام مي دهند. اما اکنون وظيفه مردم است که با احتياط و رعايت نکات ايمني در گرم کردن کانون خانواده از وقوع حوادث تلخ و مرگ خاموش خود و اطرافيان جلوگيري کنند.
این وبلاگ آثار قلمی جواد حاتمی گزارشگروخبر نگار روزنامه خراسان است.