طرح جديد جامع آلودگي هواي کلان شهرها در راه است
نويسنده: جواد حاتمي
آلودگي هوا در کلان شهرهاي کشور زخم کهنه و دردي مزمن است که نسخه هاي تجويز شده براي درمان آن تاکنون افاقه نکرده است.
ساليان متمادي است که به دنبال افزايش آلاينده ها در کلان شهرها طرح جامع کاهش آلودگي هوا در بيشتر کلان شهرهاي کشور به مرحله اجرا درآمده و اعتبارات هنگفتي هم در اين مسير هزينه شده است اما شواهد امر نشان مي دهد که در اين طرح «خانه از پاي بست ويران است» اين روزها نمي توان آسمان صاف و آبي را در کلان شهرها به نظاره نشست.
انتشار خبر «افزايش آلاينده ها در کلان شهرها» از يک سو و «جزئيات طرح جامع آلودگي کلان شهرها» از سوي ديگر ما را بر آن داشت تا به بازخواني قصه تلخ آلودگي هواي کلان شهرها و سرنوشت طرح هاي قديمي متوليان و راهکارهاي جديد پيش بيني شده براي مهار اين پديده بپردازيم.
تازه ترين خبرها حکايت از افزايش ميزان آلاينده ها در آسمان کلان شهرها و آلودگي هوا در تهران، مشهد، کرج، اصفهان، شيراز، تبريز، اراک و اهواز دارد و گردوغبار نيز در ۶ استان غربي کشور مشکلاتي را به وجود آورده است.
سازمان هواشناسي کشور هم به دليل آرام بودن شرايط جوي و سکون نسبي هوا در بيشتر نقاط کشور براي کلان شهرها، شهرهاي صنعتي و پرجمعيت افزايش آلاينده هاي جوي را پيش بيني کرده است. به همين دليل هفته گذشته جلسه اضطراري کميته کاهش آلودگي هوا براي تعطيلي تهران نيز تشکيل شد و زنگ هشدار آلودگي هوا هم دوشنبه گذشته در مدارس پايتخت به صدا درآمد.
اما کارشناسان نگران روزهاي آينده و ماه هاي پيش رو در فصل زمستان هستند چرا که با گسترش پديده وارونگي هوا و افزايش ميزان آلاينده ها خطرات بسياري پيش روي ساکنان کلان شهرهاي کشور است.
خودروهاي فرسوده، موتورسيکلت ها، سوخت ناقص واحدهاي صنعتي و توليدي، وارونگي هوا از جمله مهم ترين عوامل آلودگي هواست و در کلان شهري مانند تهران تردد حدود ۳ ميليون دستگاه موتورسيکلت و حدود ۲ ميليون خودرو عامل اصلي آلودگي هوا به حساب مي آيد.
«صدرالدين علي پور» رئيس ستاد معاينه فني خودرو در تهران مدعي است موتورسيکلت ها عامل ۲۴ درصد آلودگي هوا و ۴۹ درصد آلودگي صوتي در کلان شهر تهران هستند و هيچ محدوديتي هم براي آن ها وجود ندارد.
اين مسئول مي گويد: متاسفانه کيفيت سوخت مصرفي و کيفيت خودروهاي داخلي به تشديد آلودگي هوا منجر شده است و به جرات مي توان گفت ۸۰ درصد آلودگي هواي تهران ناشي از آلودگي توليد شده توسط همين خودروها و سوخت مورد مصرف آن هاست.
«محمدرضا تابش» رئيس فراکسيون محيط زيست مجلس نيز مدعي است هنوز قول وزارت نفت براي توليد بنزين منطبق با استاندارد يورو ۴ در سال قبل عملي نشده است و شاهد اين مدعا وجود بنزن ۲ تا ۲۰ برابر حد مجاز در اندازه گيري هفته هاي اخير تهران است و شواهد نشان مي دهد ميزان بنزن موجود در هواي تهران حداقل ۱۲ برابر بيشتر از استاندارد جهاني است.
نماينده مردم اردکان با تاکيد بر استاندارد نبودن خودروهاي داخلي مي گويد: ۲۹ درصد اين خودروها مشکل ايجاد آلودگي دارند و بيش از ۱۰ درصد آن ها هم بعد از يک سال از عمرشان دچار مشکلات متعدد مي شوند.
«يوسف رشيدي» مديرکل شرکت کنترل کيفيت هواي تهران اعلام کرده است در حال حاضر به دليل قرار گرفتن شاخص ذرات معلق کمتر از 2.5 ميکرون روي عدد ۱۴۰ ، هواي تهران در شرايط ناسالم قرار دارد و بيماران قلبي، ريوي، خردسالان و سالخوردگان بايد از قرار گرفتن در اين شرايط خودداري کنند. وي به ديگر شهروندان هم توصيه مي کند که براي جلوگيري از انباشت بيشتر آلاينده ها فقط در صورت داشتن کار ضروري از منزل خارج شوند و حتي الامکان از خودروي شخصي استفاده نکنند.
«بابک صادقيان دليل» کارشناس مسئول بخش هواي اداره کل محيط زيست اصفهان از افزايش ذرات ريز خطرناک در هواي اين شهر خبر مي دهد و مي گويد: در روزهاي اخير اين ذرات تا ۳۰درصد افزايش يافته است و شاخص کيفيت هوا در شرايط ناسالم قرار دارد. او علت اين رخداد را چگالتر شدن هوا نسبت به روزهاي گذشته و افزايش اختلاف بين حداکثر دما و حداقل آن و به دنبال آن افزايش اختلاف بين دماي سطح زمين و طبقات بالاي جو اعلام مي کند.
آسمان کرج هم چند روزي است که رنگ تيره اي به خود گرفته و کارشناسان از تداوم آلودگي هوا در اين کلان شهر ابراز نگراني مي کنند. اين روزها با کاهش دماي هوا ساکنان کرج مرکز استان البرز هم هوايي را به ريه هايشان وارد مي کنند که ميزان ذرات معلق آن بيشتر از حد مجاز و براي سلامتي خطرناک است.
کلان شهر مشهد هم گرفتار آلودگي هواست و گزارش اداره کل محيط زيست خراسان رضوي حاکي از آن است که در ۸۰ روز از پاييز امسال تنها ۲ روز آسمان مشهد داراي هواي پاک بوده و ۳۵ روز هواي اين کلان شهر ناسالم ثبت شده است.اگر چه وارونگي هوا علت اصلي آلايندگي است ولي کارشناسان تردد ۸۰۰هزار دستگاه خودرو و نبود گازوئيل کم گوگرد براي اتوبوس هاي گازوئيل سوز مشهد را از عوامل ديگر افزايش آلايندگي ها مي دانند.
اما گويا طرح جديدي براي کاهش آلودگي هواي کلان شهرها تهيه و تصويب شده است که به گفته رئيس مرکز ملي هوا و تغيير اقليم سازمان حفاظت محيط زيست قرار است در هفته هواي پاک از آن «رونمايي»! شود.
«امير فاتح وحدتي» به خراسان مي گويد: اين طرح آذر پارسال تهيه و به کميسيون زيربنايي دولت ارسال شد و در جلسات متعددي بررسي و مصوب شد که اين طرح جامع به طور کامل از ابتداي سال ۹۱ به مرحله اجرا درمي آيد.
به گفته وي اين طرح ۳۲ بند دارد که ۱۰ محور عمده را شامل مي شود و هدف گذاري هاي آن هم کل برنامه هاي کاهش آلودگي هوا در شهرهاي بزرگ کشور است.
وي با اشاره به برخي از محورهاي اساسي و بندهاي اين طرح جامع اظهار مي دارد: خروج خودروهاي فرسوده از چرخه حمل و نقل و ترافيک، استانداردسازي خودروهاي جديد، استانداردسازي سوخت و ارتقاي کيفيت سوخت مصرفي در کشور شامل تبديل سوخت خودروها به يورو۴ و موتورسيکلت ها به يورو۳، توسعه فضاي سبز شهري، مديريت ترافيک در کلان شهرها، استفاده از انرژي هاي نو، استفاده از سيستم هاي هوشمند مصرف انرژي، تکميل و نظارت بر مقررات ملي ساختمان به ويژه مصرف انرژي، ساخت پارکينگ و... محورهاي عمده اين طرح جامع هستند.رئيس مرکز ملي هوا و تغيير اقليم سازمان محيط زيست کشور درباره فرآيند اجراي طرح جديد کاهش آلودگي هواي کلان شهرها نيز مي گويد: در فرآيند اجراي اين طرح حضور و همکاري دستگاه هاي مختلف الزامي است و تمام دستگاه هاي اجرايي به نوعي در اين طرح دخيل هستند و براي وزارت خانه هاي نفت و نيرو، کشور، راه و شهرسازي، صنعت، معدن و تجارت و ارگان هاي مختلف از جمله شهرداري ها و پليس راهور و... هم تکاليفي پيش بيني شده است که بايد انجام دهند.
وقتي همه کارشناسان و مسئولان تصريح دارند که عمده ترين منبع آلوده کننده هواي شهرها خودروها هستند و آلودگي هاي ناشي از خودروها مربوط به احتراق ناقص و سوخت آن هاست، آيا در طرح جديد جامع کاهش آلودگي هواي کلان شهرها به اين موضوع هم توجه شده است؟
«وحدتي» رئيس مرکز ملي هوا و تغيير اقليم محيط زيست کشور در پاسخ به خراسان مي گويد: آلودگي هاي ناشي از خودروها مربوط به احتراق ناقص است که بخشي مربوط به سوخت و بخشي هم مربوط به استاندارد موتور است که ما هر ۲ بخش را مدنظر قرار داده ايم و با ارتقاي استاندارد خودروها و سوخت اميدواريم که آلودگي ها کاهش يابد.
وي با اعلام اين که برخي هماهنگي ها براي اجراي طرح جامع از هم اکنون انجام شده است مي افزايد: در بخش توليد خودرو و استاندارد توليد محصولات سوختي امسال هماهنگي کامل انجام شده و در حال تکميل تفاهم نامه نهايي با وزارت نفت براي توليد سوخت با کيفيت يورو ۴ و يورو ۵ براي سال آينده هستيم.
وي با اعلام اين که در حوزه سوخت از دهه اول دي ماه بخشي از سوختي که مطابق با استانداردهاي برنامه جامع آلودگي کلان شهرهاست توزيع مي شود، تصريح مي کند: پالايشگاه اراک آماده توليد سوخت است و پالايشگاه تهران نيز به زودي در کنار ساير پالايشگاه هاي کشور از ابتداي سال آينده توليد سوخت با استانداردهاي يورو ۴ و يورو ۵ را آغاز مي کنند.
شواهد نشان مي دهد که با وجود طرح ها، برنامه ها و تدابير متوليان طي دو دهه اخير هر سال بر ميزان و شدت آلودگي هوا در کلان شهرها افزوده شده است. «وحيد نوروزي» مشاور شهردار تهران در امور محيط زيست چند روز قبل در نشست تخصصي آلودگي هواي تهران اعلام کرد تعدادي از پزشکان در سال ۷۲ با صدور بيانيه اي در مورد آلودگي هوا هشدار دادند و بيانيه ديگري هم در سال ۷۹ توسط تشکل هاي زيست محيطي امضا و صادر شد که نگراني عميق خود را از کندي حرکت مبارزه با آلودگي هوا اعلام کرده بودند.
وي با اشاره به اين که در سال ۷۹ تازه برنامه جامع کاهش آلودگي هوا تصويب شد و قرار بود اجرا شود مي افزايد: متأسفانه با گذشت بيش از يک دهه و سپري شدن زمان اجراي طرح هنوز هم برنامه اي در زمينه کاهش آلودگي هوا نداريم، زوج و فرد کردن تردد خودروها، گسترش محدوده طرح ترافيک، کاهش ساعت کاري و... همه نقش مسکن دارد و به صورت مقطعي جواب مي دهد در حالي که بايد به صورت ريشه اي موضوع آلودگي هوا برطرف شود.
اين مقام مطلع با اشاره به قانون ها و مصوبات متعدد در حوزه محيط زيست و آلودگي هوا مي گويد: قانون، تبصره و ماده در اين زمينه زياد است اما متأسفانه بي توجهي و پاي بند نبودن به قانون را داريم.
«تابش» رئيس فراکسيون محيط زيست مجلس هم مدعي است متأسفانه تکاليف مقرر در برنامه چهارم توسعه در مورد محيط زيست که مي توان گفت از جامعيت نسبي برخوردار بود به درستي اجرا نشده است و اجراي برنامه جامع کاهش آلودگي هوا در ۷ شهر عمده آلوده کشور با جديت تعقيب نشد.
وي افزود: واگذاري اجراي برنامه کاهش آلودگي هوا به استانداري ها که دستگاه هاي اجرايي هستند و ملاحظاتي دارند امري ناصحيح است و به نظر مي رسد سازمان محيط زيست بايد رأسا وارد ميدان شود.
اما نظر رئيس مرکز ملي هوا و تغيير اقليم کشور سازمان محيط زيست کشور درباره سرنوشت طرح هاي قبلي کاهش آلودگي هوا در کلان شهرها چيست؟ مهندس «امير فاتح وحدتي» در پاسخ به پي گيري خراسان مي گويد: طرح جديد جامع آلودگي کلان شهرها در امتداد برنامه قبلي تهيه شده و آن ها را تکميل مي کند.
وي مي افزايد: هر برنامه و طرحي براي اجرا و موفقيت نياز به ساز و کار و همراهي دستگاه هاي اجرايي دارد و در طرح جديد اين مقوله مورد توجه جدي قرار گرفته است.
به گفته وي محورهاي عمده و سمت و سوي اين طرح به گونه اي طراحي شده است که مشارکت همه دستگاه ها و سازمان ها در موفقيت آن موثر است.
وي در پاسخ به اين سوال خراسان که «پيشرفت طرح قبلي جامع کاهش آلودگي کلان شهرها را چگونه ارزيابي مي کنيد؟» مي گويد: هر برنامه اي يک موفقيت و تا حدودي شکست هايي دارد و در مواردي از برنامه هاي طرح قبلي کاهش آلودگي هوا خوب عمل کرده ايم به ويژه در بحث استانداردسازي توليدات خودرو شاهد رسيدن به استانداردهاي يورو۲ هستيم و از سال آينده هم به توليد خودروهاي با استاندارد يورو۴ خواهيم پرداخت.در بحث سوخت مصرفي هم الان سوخت با استاندارد يورو ۳ توليد مي شود که آن هم به استانداردهاي يورو۵ خواهد رسيد.
وي مي افزايد: نکته ديگر در اين حوزه از رده خارج کردن خودروهاي فرسوده است و تاکنون افزون بر يک ميليون و صدهزار دستگاه خودرو فرسوده و آلاينده حذف و خودروهاي جديد جايگزين شده است.
به گفته «فاتح وحدتي» يکي از موضوعات عملياتي شده در برنامه قبلي بحث معاينه فني خودروها بود و در حالي که در گذشته چنين طرحي وجود نداشت الان در بسياري از موارد شاهد موفقيت هاي طرح هاي کاهش آلودگي هستيم و به اعتقاد من اين طرح بالاي ۶۰درصد موفقيت در عملکرد داشته است.
با اين حال فعالان زيست محيطي بازگشت به دوره ۲ساله معاينه فني خودروها را راهکاري براي مديريت در بحران آلودگي هوا مي دانند.
«صدرالدين علي پور» مدير عامل ستاد مرکزي معاينه فني خودروها در تهران مي گويد: معاينه فني خودروها تا ۲۳درصد در کاهش آلودگي هوا نقش دارد لذا در قانون ۵ساله شدن معاينه فني خودروها بايد هر چه زودتر تجديدنظر شود.
به گفته وي با اين مصوبه مجلس ميزان مراجعه به مراکز معاينه فني نسبت به سال قبل ۵۰درصد کاهش يافته است. «محمدرضا محمودي» معاون امور عمراني استانداري تهران هم از معافيت ۵ساله خودروها از معاينه فني انتقاد دارد و مي گويد: به شدت پي گير هستيم که نمايندگان مجلس همزمان با تشديد آلودگي هواي تهران اين قانون را اصلاح کنند.
«تابش» رئيس فراکسيون محيط زيست مجلس نيز با اشاره به اهميت آلايندگي خودروها تاکيد کرد طرحي را براي تقليل زمان معاينه فني خودروها از ۵سال به ۲سال با قيد ۲فوريت تقديم مجلس کرديم که متاسفانه راي نياورد و الان در کميسيون هاي حقوقي و قضايي، کشاورزي، صنايع و معادن و بهداشت و درمان در حال بررسي است و سازمان محيط زيست بايد همراه با وزارت بهداشت و درمان اقدامات موثرتري انجام دهند تا نمايندگان توجيه شوند و اين طرح را در اولويت قرار دهند.
باز هم آسمان کلان شهرها تيره و تار است، زنگ هشدار براي آلودگي هوا به صدا درآمده است و جلسه پشت جلسه، طرح به دنبال طرح و وعده ها براي کنترل آلاينده ها از سرگرفته شده است. سابقه هشدارها درباره گسترش آلودگي هوا در کلان شهرها و از جمله پايتخت به سال ۷۲ برمي گردد، از سال ۷۹ هم اجراي طرح جامع کاهش آلودگي هوا در کلان شهرهايي از جمله تهران و مشهد کليد خورد اما هر روز بر حجم آلاينده ها افزوده شد و برخي مرگ وميرها و تعطيلي ها هم ناشي از اين شرايط بود. برخي مدعي اند طرح ها و اهداف برنامه چهارم بر درستي اجرا نشده است و برخي هم از تهيه طرح جديد براي مهار آلودگي هوا و عملياتي شدن آن از سال ۹۱ خبر مي دهند. اما جزئيات طرح جديد جامع آلودگي هوا چيست و سرنوشت طرح هاي قبلي به کجا انجاميد؟
این وبلاگ آثار قلمی جواد حاتمی گزارشگروخبر نگار روزنامه خراسان است.