روزنامه نگار

۵ سال از ابلاغ سياست هاي کلي نظام ازسوي مقام معظم رهبري مي گذرد اما هنوز راه براي تجاري سازي در توليد علم و فناوري باز نشده است. آذرماه ۸۵ مقام رهبري جامعه ايراني در افق چشم انداز ۲۰ ساله (۱۴۰۴ ) را «برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فناوري، متکي بر سهم برتر نيروي انساني و سرمايه اجتماعي در توليد ملي» و «دست يافته به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در منطقه آسياي جنوب غربي با تاکيد بر جنبش نرم افزاري و توليد علم و...» معرفي کردند و بارها نيز در مناسبت هاي مختلف مسئولان و فعالان حوزه علم و فناوري را به فراهم کردن چرخه زنجيروار توليد علم و تبديل ايده ها به محصول و تجاري کردن آن تشويق کردند.

رهبر معظم انقلاب اسلامي در مهر ماه پارسال در ديدار بيش از هزار نفر از نخبگان جوان علمي کشور سرمايه گذاري در عرصه «علم و فناوري و نخبه پروري» را از اولويت هاي اساسي برنامه ريزي توسعه مطلوب خواندند و تشکيل چرخه کامل و به هم پيوسته انواع دانش هاي مورد نياز کشور را امري ضروري و زمينه ساز تحرک و پيشرفت پايان ناپذير در همه رشته هاي علمي دانستند.

ايشان افزودند:«بايد چرخه اي به وجود آوريم که در آن ايده هاي ذهني نخبگان و نابغه ها به مراکز علمي تحويل داده شود تا پس از پرورش علمي اين ايده ها، نخبگان فناوري و صنعتي با کار و تلاش جدي آن ها را به محصولات صنعتي و غيرصنعتي تبديل کنند و دستگاه هاي مسئول نيز زمينه توليد و تجاري کردن اين محصولات را فراهم سازند.»

در همه جاي دنيا مرسوم است که ايده ها براي تبديل شدن به يک کسب و کار موفق و سودآور تجاري سازي شود و در کشور ما روش هاي تجاري سازي به خوبي شناسايي و تدوين نشده اند و تنها درصد کمي از ايده هاي جديد که پتانسيل  تبديل به محصولي سودآور را دارند به مرحله توليد مي رسند.

پس از آن که مقام معظم رهبري در ابلاغ سياست هاي کلي برنامه پنجم توسعه در دي ماه ۸۷ در حوزه امور علمي و فناوري بر «تحول در نظام آموزش عالي و پژوهشي با افزايش بودجه تحقيق و پژوهش، دستيابي به جايگاه دوم علمي و فناوري در منطقه، ارتباط موثر بين دانشگاه ها و مراکز پژوهشي با صنعت و بخش هاي مربوط جامعه، توانمندسازي بخش غيردولتي براي مشارکت در توليد علم و فناوري و دستيابي به فناوري هاي پيشرفته مورد نياز» تاکيد کردند مقدمات حمايت از ايده ها فراهم شد اما هنوز اين مهم در چرخه توليد علم و فناوري به مرحله تجاري سازي نرسيده است.

دکتر «رهنما» مدرس دانشگاه و صاحب نظر در حوزه فناوري در گفت وگو با خراسان مي گويد: علم و دانش زيربنا و مبناي توسعه و پيشرفت هر جامعه و کشوري است و در کشور ما هم به واسطه حضور جوانان مستعد و نيروي انساني فوق العاده هوشمند و متعهد شاهد پيشرفت هاي شگرف در حوزه علم و فناوري هستيم ولي رويکرد ها براي تبديل اين علم و خلاقيت ها به محصول و تجاري کردن آن براي انتفاع جامعه و اقتصاد ضعيف است.

وي مي افزايد: از دغدغه هاي مقام معظم رهبري هم فراهم کردن زمينه به فعل درآوردن اين علم و ايده ها و سرمايه گذاري براي تجاري سازي آن هاست.

به گفته وي امروزه دانشگاه ها از طريق تحقيقات بنيادي و کاربردي، مرزهاي دانش را در تمام زمينه ها توسعه داده اند و راه حل هاي منسجمي براي چالش هايي که به صورت ملي دامن گير جوامع است ارائه مي دهند و در اين رابطه به طور قطع نوآوري ها فقط با منظم کردن تحقيقات و ايجاد ساختار براي تحقيقات در دانشگاه ها و ساير سازمان هاي تحقيقاتي و تعهد نسبت به اين امر ميسر است.

متاسفانه در تجاري سازي ايده ها محدوديت داريم و به نظر مي رسد سه بخش دولتي، خصوصي و دانشگاهي بايد خدمات تجاري سازي را براي صاحبان ايده و علم فراهم سازند.

«رضا فرتاش اصل» از محققان تبريزي در اين باره مي گويد: خط مشي تکنولوژيکي کشورهاي توسعه يافته اهميت ويژه اي براي ارتباط صنعت و دانشگاه قائل شده است زيرا هم دانشگاه و هم صنعت از اين تعامل و همکاري نفع مي برند ولي در کشور ما شاهد آن هستيم که طرح ها و ايده هاي خوبي ارائه مي شود ولي زمينه عملياتي شدن آن و به مرحله توليد و درآمد زايي رسيدن آن فراهم نمي شود و به جرات مي توان گفت که نگرش تجاري سازي نتايج تحقيقات در بحث مديريت دانشگاه و صنعت جايگاه شايسته خود را نيافته است در حالي که اگر ارتباط و همکاري صنعت و دانشگاه ها توام با رويکرد تجاري سازي باشد اين امر ضامن توسعه تکنولوژيکي و اقتصادي کشور خواهد شد.

اين صاحب نظر «بازاريابي، تقاضا، محيط شناسي، انتقال تکنولوژي و ثبت اختراع» را عوامل عمده و کليدي براي تجاري سازي يافته هاي تحقيقاتي مي داند و مي گويد: امروزه دانشگاه ها و مراکز تحقيقاتي با دو چالش اصلي يعني کمبود منابع و رقابت روزافزون مواجه هستند از اين رو براي انجام يک پروژه موفق بايد به اصول تجاري سازي يافته هاي تحقيق دقت کافي داشته باشند و انتخاب مناسب عنوان پروژه و انجام تجاري سازي پس از پايان پروژه ۲قدم اساسي است که متاسفانه به دليل متغيرها و عوامل تاثيرگذار امروز و آينده چندان اميدي به اجرايي شدن آن ها نيست.

«عليرضا ميربلوک» از محققان اين بخش مي گويد: تجاري سازي فرآيندي پيچيده و متأثر از عوامل متعدد زيرساختي، فن آوري، کسب و کاري، اجتماعي، سياسي، تاريخي و... است و هر کدام مي تواند از يک سو عامل موفقيت تجاري سازي باشد و از سوي ديگر با بروز اشتباهات معمولي در فرآيند تجاري سازي مانع موفقيت آن باشد. به گفته وي طي کردن مسير ايده تا محصول و به بازار رساندن آن دغدغه اکثر کارآفريناني است که با ايده هاي نوآورانه قدم به عرصه کار و کسب مي گذارند. ولي واقعيت اين است که هيچ الگوي قطعي و بلامنازعي در اين زمينه وجود ندارد و مي توان گفت که تجاري سازي بيشتر يک «هنر» است تا «علم».

بنابراين بر عهده کارشناسان تجاري سازي است که راه حل مطلوب را براي هر گروه از پروژه هاي خاصي با توجه به ويژگي هاي آن و با عنايت به شرايط و روش هاي موجود تهيه کنند.

دکتر «مصطفي سليمي فر» مدرس دانشگاه و کارشناس علوم اقتصادي نيز با اشاره به اين که اهميت سخنان مقام معظم رهبري و ضرورت تجاري سازي علم و فناوري بر کسي پوشيده نيست به خراسان مي گويد: در چرخه اي که ترسيم شده است و ابتداي آن توليد دانش است اين دانش بايد به نوآوري تبديل شود و در ادامه چرخه اين نوآوري در سطح آزمايشگاه ها، کارگاه ها يا مراکز توليدي و دانشگاهي به توليد برسد و اگر اين دانش فقط روي کاغذ بماند و در اين چرخه قرار نگيرد تأثيري بر فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي ندارد.

وي مي افزايد: حلقه بعدي در اين چرخه آمدن ايده به سطح نيمه صنعتي و مقياس توليد اندک است و با به توليد نيمه انبوه رسيدن و بعد هم صنعتي شدن دانش تجاري شدن آن رقم مي خورد و اين چرخه کامل مي شود.

به گفته وي اين حلقه ها بايد در اقتصاد وجود داشته باشد تا بتواند تأثيرگذاري لازم را به صورت رشد اقتصادي داشته باشد.

يکي از دلايل اصلي سرعت پيشرفت و توسعه تکنولوژي در کشورهاي صنعتي توجه به فرآيند تجاري سازي نتايج تحقيقات داخلي آن کشورهاست و نداشتن امکان و توانايي لازم براي تجاري سازي و پياده کردن دستاوردهاي پژوهشي در محصولات و فرآيندهاي جديد و عرضه آ ن ها به بازار يکي از نقاط ضعف عمده کشورهاي در حال توسعه در فرآيند صنعتي شدن است.

به اعتقاد صاحب نظران و کارشناسان در اين قبيل کشورها ايجاد ارزش افزوده اقتصادي از طريق مديريت تحقيق و توسعه، خلق درون زاي تکنولوژي، تجاري سازي و تکميل چرخه تحقيقات تا بازار به علت نبود تعاملات لازم براي همکاري هاي اثربخش سه جانبه عملا  با مشکلات عديده اي مواجه است.

«حسين عباسي اسفنجاني»  درباره «اهميت تجاري سازي ايده هاي جديد» به ما مي گويد:  تجاري کردن يا تجاري سازي يکي از روش هايي است که مي توان به وسيله آن علم را به اقتصاد گره زد، با فرض اين که علمي موجود بوده و اقتصادي که پذيراي آن باشد. اگرچه هر کس از تجاري سازي يک برداشت دارد و تعاريف مختلفي هم از آن ارائه شده است ولي در ساده ترين تعريف مي توان گفت که تجاري سازي همان فرآيند انتقال دانش و تکنولوژي از دانشگاه ها و مراکز تحقيقاتي به صنايع موجود يا کسب و کارهاي جديد است.

وي با اشاره به اين که «افزايش حجم تجارت جهاني در دو دهه اخير و رسيدن آن به مرز ۳۱ تريليون دلار عمدتا ناشي از تجاري شدن دستاوردهاي پژوهشي است» مي افزايد: محققان به طور مستمر تلاش مي کنند که کالاي جديدي ابداع و به بازار عرضه کنند که مشابه آن ها قبلا وجود نداشته يا از ويژگي هاي نوين برخوردار باشد و امروزه يکي از پيچيده ترين مراحل نوآوري، مرحله انتقال يافته هاي تحقيقاتي به عرصه توليد است که با عنوان انتقال فن آوري از تحقيقات به توليد يا تجاري سازي از آن ياد مي شود.

دکتر «رهنما» مدرس دانشگاه و از فعالان حوزه پژوهش و فناوري نيز مي گويد: تجاري سازي کسب سود از نوآوري از طريق به خدمت درآوردن فناوري هاي نو براي ايجاد فرآيند توليد محصولي جديد است. در جهان کنوني که رقابت فشرده اي در تسخير بازارها وجود دارد و با ظهور کشورهايي که با نازلترين قيمت محصولات مصرفي دنيا را تامين مي کنند، راه ورود به بازارهاي جهاني، روآوردن به محصولات جديد مبتني بر دانش و تکنولوژي هاي جديد است از اين رو موضوع تجاري سازي براي شرکت هاي کوچک و متوسط که توان رقابت با محصولات انبوه و ارزان قيمت توليدکنندگان بزرگ را ندارند اهميت بيشتري دارد.

«شهريار طاهرپور» نماينده مردم تويسرکان و عضو کميسيون صنايع و معادن مجلس نيز مهم ترين مشکل کشور را تبديل ايده به توليد مي داند و مي گويد: کشور ما در معرض تحريم است و براي حل اين مشکل به توليد علم محور نياز داريم.

وي مي افزايد: با وجود خلاقيت ها و توليد بالاي علم و دانش در کشور متاسفانه زمينه هاي عملياتي شدن ايده ها و به توليد رسيدن آن ها وجود ندارد و مجلس شوراي اسلامي در اين راستا لايحه حمايت از تجاري سازي اختراعات را تصويب کرده و انتظار مي رود دستگاه هاي دولتي و خصوصي با حمايت از شرکت هاي دانش بنيان و عملياتي کردن ايده ها به تکميل زنجيره علم- توليد کمک کنند.

با وجود آن که در پيش نويس نقشه جامع علمي کشور نيز با تاکيد بر فرمايشات رهبري به مقوله هاي علم، فناوري و تجاري سازي آن توجه شده است به نظر مي رسد براي رسيدن به چشم انداز ۲۰ ساله بايد راهبردها و هدف هاي پيش رو را حساب شده انتخاب و اجرا کنيم.

جنبش توليد علم و تکميل چرخه زنجيروار توليد علم و تبديل ايده ها به محصول و تجاري کردن آن ها دغدغه جدي مقام معظم رهبري است و در ابلاغ سياست هاي کلي نظام از سوي معظم له نيز بر آن تاکيد شده است. صاحب نظران و کارشناسان هم تشکيل چرخه کامل و به هم پيوسته انواع دانش هاي مورد نياز کشور و به فعل درآوردن ايده ها و ابداعات و اختراعات را لازمه پيشرفت کشور در تمام حوزه هاي علمي، اقتصادي و پژوهشي مي دانند. حضور جوانان مستعد و نيروي انساني فوق العاده هوشمند و متعهد، حجم بالاي پژوهش ها و ابتکارات و پيشرفت هاي شگرف در حوزه علم و فناوري لزوم تغيير رويکردها براي تبديل اين علوم به محصول و تجاري کردن آن ها را صد چندان کرده است.نگرش تجاري سازي نتايج تحقيقات در کشور ما هنوز جايگاه شايسته خود را نيافته و اين يک نقطه ضعف است که برخي هم از آن به عنوان مهم ترين مشکل کشورمان ياد مي کنند.