روزنامه نگار

کلان شهر مشهد که داراي ۱۳ منطقه شهرداري است به دليل موقعيت خاص زيارتي آن علاوه بر وجود بيش از ۳ ميليون نفر جمعيت هر ساله پذيراي حدود ۲۵ ميليون زائر و مسافر است.نگاهي به اغلب مناطق شهرداري اين کلان شهر هم مويد آن است که بسياري از اين نقاط که جمعيت معادل يک استان را دارند، هنوز درگير و دار دريافت خدمات شهري مناسب مانده اند.انبوه مشکلات و حجم بالاي حاشيه نشيني و... در منطقه محروم مشهد از جمله مشکلات مهم حاشيه  نشيني در مشهد مي باشد. در اين ميان، آلونک سازي و ساخت و ساز غيرمجاز بنا به گفته مردم و مسئولان در مناطقي از شهر چون منطقه ۲ شهرداري مشهد همچنان ادامه دارد...

مشهد به عنوان يکي از کلان شهرهاي مهم کشور بالاترين آمار حاشيه نشيني را دارد و براساس تازه ترين آمار حدود ۸۰۰ هزار نفر حاشيه نشين در حدود ۶۰ سکونتگاه غيررسمي و شهر ک هاي اقماري آن سکونت دارند.اين سکونتگاه ها که اغلب به صورت فله اي و بدون رعايت زيرساخت هاي شهري در گوشه و کنار شهر مشهد شکل گرفته علاوه بر تخريب اراضي مستعد کشاورزي سبب شده است محله هايي بدون رعايت معابر و کوچه هاي استاندارد، بدون فضاهاي تجاري، خدماتي، مذهبي، آموزشي، فرهنگي، ورزشي و... شکل بگيرد

شايد بتوان گفت مهم ترين مشکل حاشيه شهر مشهد، ساخت مسکن هاي فاقد استحکام و ناپايدار است به گونه اي که برخي مسئولان شهري ادعا مي کنند با کوچک ترين زمين لرزه بخش اعظم اين سکونتگاه ها به تلي از خاک تبديل خواهد شد. با اين حال همچنان حاشيه نشيني در مشهد تداوم دارد و تدابير مسئولان براي پايان دادن به اين معضل که ده ها پيامد اجتماعي به دنبال دارد راه به جايي نبرده است.«ميرمحمد غراوي» معاون وزير راه و شهرسازي که اين اواخر به مشهد سفر کرده بود با ابراز نگراني از شرايط موجود گفت: ساخت و سازهاي غيرمجاز عامل مهم بروز حاشيه نشيني در شهرهاي بزرگ از جمله مشهد است.وي افزود: شهرداري ها بايد جلوي اين اقدام غيرقانوني را بگيرند ولي به نظر مي رسد قوانين از جمله ماده ۱۰۰ شهرداري ها داراي مشکل و ناکارآمد است.اما معاون سازمان شهرداري ها و دهياري هاي کشور نيز مدعي است اسکان غيررسمي و حاشيه نشيني محصول مشکلات طرح هاي تفصيلي و جامع بوده، چرا که قبل از ارائه راهکار براي ساخت و ساز مجاز، فقط راه هاي جلوگيري از آن را عنوان کرده است.«حميد رضا صارمي» مي گويد: وقتي براساس طرح جامع يا تفصيلي در يک کلان شهر تفکيک زمين کمتر از ۱۶۰ مترمربع ممنوع است و در حالي که مردم توان خريد زمين با شرايط مذکور را ندارند ناچارند که به ساخت و ساز غيرمجاز و حاشيه نشيني روي آورند.وي معتقد است چون واقعيت هاي شهري در طرح هاي جامع و تفصيلي ديده نشده مردم ناچار شده اند به ساخت و سازهاي غيرمجاز مبادرت کنند و نمونه اين امر، آرايي است که در کميسيون ماده ۱۰۰ تعيين مي شود و حداقل آن اين است که بيش از ۲۰۰ هزار راي تخريبي در کشور وجود دارد که نمي توان آن ها را اجرا کرد.

برخي متوليان امور شهري در کلان شهر مشهد با اعتراف به کم اثر بودن تلاش هاي انجام شده در قالب «پليس ساختمان» قديم و « اداره مهندسي و نظارت بر ساخت و سازها» در ساختار جديد شهرداري ها در مقابله با مهار ساخت و سازهاي غيرمجاز و آلونک سازي ها از محقق نشدن وعده هاي دولت در ساماندهي حاشيه نشيني اين کلان شهر گلايه دارند.«خراسان» نيز که بارها به بررسي نتايج و آثار پديده حاشيه نشيني در کلان شهر مشهد پرداخته است و بازخواني اقدامات انجام شده و وعده هاي مکرر مسئولان را در برنامه دارد، اين بار هم در پي گيري  اين موضوع مهم به دليل وفور ساخت و سازهاي غيرمجاز در برخي از مناطق مشهد به سراغ يکي از مسئولان امر رفته است. شهردار منطقه ۲مشهد مي گويد که «آلونک سازي و ساخت و سازهاي غيرمجاز همچنان در مشهد ادامه دارد».

منطقه ۲ شهرداري مشهد محدوده اي به وسعت ۳هزار و ۵۰۰ هکتار است که از يک طرف ميدان شهدا تا ميدان امام حسين(ع) و انتهاي بولوار بهمن و از يک طرف حد فاصل ميدان شهدا تا ميدان فردوسي و ميدان شهيد فهميده و بولوار توس تا کال زرکش را شامل مي شود.اين منطقه به تنهايي يک پنجم جمعيت شهر مشهد و يک پنجم وسعت شهر را دارا مي باشد و از محروم ترين مناطق شهري مشهد به شمار مي رود. جمعيت ۵۰۰ هزار نفري آن از جمعيت برخي استان هاي کشور بيشتر است. اين شهرداري داراي ۳هزار و ۵۰۰ هکتار وسعت محدوده قانوني و ۲هزار و ۱۰۰ هکتار حريم استحفاظي است.

مهندس رضا ظفر جعفرزاده در گفت وگو با خراسان مي گويد: در حالي که برخي نقاط شهرداري مشهد از جمله منطقه يک اصلا حريم استحفاظي ندارد و در وسط شهر واقع شده اما در منطقه ۲ ما وظيفه حفاظت و جلوگيري از ساخت و ساز در ۲ هزار و ۱۰۰ هکتار محدوده استحفاظي را طبق طرح جامع شهر مشهد برعهده داريم. يعني در اين محدوده که وسيع تر از محدوده قانوني است بايد مراقب باشيم از هرگونه ساخت و ساز جلوگيري شود، چرا که اين اراضي بر اساس طرح جامع تفصيلي براي تامين نيازهاي فراروي مشهد و در دوره ۲۵ ساله در نظر گرفته شده است لذا شهرداري نمي تواند مجوز براي فعاليت هاي مسکن سازي ارائه کند و وظيفه دارد جلوي ساخت و سازها را بگيرد.شهردار منطقه ۲ مشهد در پاسخ سوالات ديگر خراسان مي گويد:از ويژگي هاي اين منطقه وجود ۳ نوع محدوده شهري با اندازه ها و مساحت هاي بزرگ است که اول شامل بافت قديم ميدان شهدا تا ميدان امام حسين(ع) مي شود؛ دوم، بافت جديد شهري است که در بند «ج» و «دال» و شهر جديد و بولوار جانباز مي بينيم و سوم، بافت حاشيه اي است که از ميدان امام حسين(ع) و ضلع شمالي بزرگراه صدمتري تا ميدان شهيد فهميده و جاده قديم قوچان در ضلع شرقي تا کال زرکش ادامه مي يابد.

جعفرزاده مي افزايد: شهرک هاي اقماري و پراکنده از سال ۸۶ به شهر مشهد الحاق شد و جزو محدوده قانوني و خدماتي ما درآمدو متاسفانه اين شهر ک ها و هسته هاي جمعيتي بدون هيچ طرح و نقشه شهرسازي شکل گرفته و اراضي کشاورزي بدون در نظر گرفتن ضوابط شهرسازي به بافت هاي مسکوني تبديل شده است.اين وضعيت باعث شده تا الان ما در منطقه ۲ شهرداري مشهد ۱۵۰ هزار نفر حاشيه نشين داشته باشيم که مشکلات و محدوديت ها و کمبودهاي خاص خود را دارند و از اين لحاظ منطقه ۲، يک منطقه ويژه و متمايز از ساير نقاط مشهد است و ارائه خدمات هم در اين جا تفاوت دارد چرا که پتانسيل ها و نيازها متفاوت است.

اين مقام مسئول درباره تبيين دلايل حاشيه  نشيني در مشهد مي گويد: مشهد از قديم مهاجرپذير بوده و سرعت و درصد رشد آن هم در سال هاي مختلف متغير بوده است. طي سال هاي ۵۵تا۶۵ جمعيت مشهد ۲برابر شده است و سطح خدمات ارائه شده در مشهد از جمله خدمات درماني، سطح بالاي آموزش، مراکز آموزش عالي و... چون با ساير شهرهاي کشور فرق مي کند سبب پذيرش بي رويه مهاجران شده و در حال حاضر هم اين روند را هرگز نمي توان مهار کرد.مهندس جعفرزاده خاطرنشان مي کند: مسئولان بايد از سال ها قبل خود را براي موضوع حاشيه نشيني آماده مي کردند. اصولا مهاجرت را نمي شود مهار کرد بلکه بايد براي آن برنامه ريزي کرد ولي غفلت از اين موضوع سبب شده است که چون اراضي داخل شهر وقفي (آستانه اي) بوده و اراضي دولتي هم اندک است، دولت نتواند برنامه ريزي مدوني را در بخش تامين مسکن و ساير نيازهاي شهري مردم انجام دهد.لذا مديريت موضوع تا حدودي دست مردم افتاده و ما شاهد رشد ناموزون شهر بوده و هستيم و امروزه بايد صدها برابر آن هزينه و برنامه ريزي کنيم تا مشکلات اين ناهنجاري ها رفع شود.وي در ادامه مي گويد: متاسفانه درجريان مهاجر ت ها و ساخت و سازهاي بي رويه، اراضي کشاورزي حاشيه شهر مشهد خيلي تخريب شده و سازمان جهاد کشاورزي و ساير سازمان هاي متولي در حفظ اين اراضي موفق نبوده اند.بهترين زمين هاي زراعي و باغي روز به روز تخريب شده و بدون برنامه تفکيک و مورد ساخت و ساز قرار مي گيرد.

وي مي گويد: اکنون چون دوره رکود ساخت و ساز است، مقداري رشد آلونک سازي در حاشيه شهر نسبت به چند سال گذشته کمتر شده ولي به طور کامل متوقف نشده است.مهندس جعفرزاده مي افزايد: در حوزه امور شهري مشهد معروف است که هر شب يک خيابان به شهر اضافه مي شود و متاسفانه اين ساخت و سازهاي غيرمجاز و شبانه به صورت آلونک  و فاقد استحکام است که کمترين اتفاقات و کوچک ترين زلزله اي آن ها را روي سر مردم خراب مي کند. شهردار ناحيه ۲ مشهد همچنين مي گويد: تاکيد مي کنم ساخت و سازهاي غيرمجاز وجود دارد و با وجود اين که تلاش هاي زيادي انجام مي شود و شهرداري انرژي زيادي را صرف پيش گيري و نظارت مي کند، اما نتوانسته است به نحو چشمگيري با اين پديده مقابله کند.وي يادآور مي شود: متاسفانه مهم ترين عامل تشويق مردم به آلونک سازي ارائه خدمات توسط شرکت هاي خدماتي آب، برق، گاز و... است. در اين حوزه ها کسي به الزام دارا بودن «پايان کار» بهره برداري ساختمان ها توجه نمي کند، ماده ۸ قانون شهرسازي رعايت نمي شود و حتي در مواردي جاهايي را سراغ داريم که تيرهاي برق جلوتر از ساخت وساز مردم است و در حالي که مردم اجازه تغيير کاربري و ساخت وساز ندارند، شرکت برق شبکه ايجاد کرده است. متاسفانه برخي افراد سودجو هم از شهرداري براي ساخت ۴ واحد پروانه مي گيرند ولي در نهايت ۹ واحد مي سازند و در حالي که هيچ يک از ضوابط از جمله تامين پارکينگ هم رعايت نشده است آن را قولنامه اي مي فروشند و دنبال کارشان مي روند.

اين مقام مسئول مي گويد: اجرا نشدن قوانين و مصلحتي عمل کردن برخي مسئولان به هر دليل ممکن اين وضعيت را پيش روي ما قرار داده است ولي بايد آينده نگري ما بيش از اين ها باشد. شهر مشهد متعلق به آقا امام رضا(ع) است و ما نبايد بخشي نگر باشيم. ما فقط مسئول حفظ بارگاه حضرت نيستيم، مسئول حفظ شهر امام رضا(ع) هستيم که يک نقطه خاص نيست، بلکه شهري است با بيش از 2.5 ميليون نفر جمعيت، لذا بايد ديدگاه نقطه اي فکر کردن به کل شهر وسعت پيدا کند و بايد شرايطي را به وجود آوريم که زائر و مجاور بهترين شرايط زندگي را در اين شهر احساس کنند.امروز نياز مسکن براي جمعيت مهاجر در مشهد يک نياز واقعي است که بايد آن را بپذيريم و براي آن برنامه داشته باشيم. اگرچه طرح مسکن مهر در شهر جديد بينالود و گلبهار کليد خورده ولي گويا تامين نياز در سمت شرق مشهد و جاده سيمان و روستاي قرقي در حال انجام است که به نظر مي رسد اين اقدام به توسعه افقي شهر و تخريب اراضي کشاورزي دامن مي زند. در حالي که توسعه شهر در محور بولوار توس و جاده قديم قوچان، بايد جدي گرفته شود.ضمن اين که بايد با توليد انبوه مسکن جلوي توسعه افقي شهر و تخريب اراضي کشاورزي را بگيريم، به نظر مي رسد شوراي مسکن استان که به رياست استاندار تشکيل مي شود بايد به همه نقاط شهر براي تامين مسکن نظر داشته باشد.موضوع بعد اين که نمي شود جلوي مهاجرت به مشهد را گرفت و چون افراد مهاجر از نظر مالي ضعيف هستند و قدرت خريد و تهيه زمين در محدوده مرکزي شهر را ندارند به حاشيه ها پناه مي آورند و عواقب آن معضلات بي شمار پديده حاشيه نشيني و توسعه سکونت گاه هاي اقماري است.

جعفرزاده مي افزايد: به نظر مي رسد طرح هاي توليد انبوه مسکن در مشهد با موج تقاضا همخواني و تناسب ندارد و نياز مردم خيلي بيشتر از آن است، لذا مي توان با همکاري متولي تامين مسکن کشور و شهرداري و تمام دست اندرکاران تامين خدمات تاسيسات شهري وارد انجام يک فعاليت اساسي شد. اگر قبل از ساخت وساز خيابان، کوچه، خدمات زيربنايي و تاسيسات شهري ايجاد شود کار براي همه ساده تر خواهد بود. وي اضافه مي کند: به عقيده من، به هر حال توسعه افقي شهر مشهد به نفع مصالح ملي نيست و الگوي توسعه بايد توسعه  عمودي باشد تا کار براي همه راحت تر باشد.جعفرزاده در پاسخ به اين سوال که مصوبات هيئت دولت درباره جلوگيري از حاشيه نشيني به کجا رسيد، مي گويد: هرچه شما خبر داريد ما هم خبر داريم تاکنون هيچ کمکي از سوي دولت در اين موضوع نشده و اگر دولت کمک کند و حداقل اعتباراتي را در زمينه پيش گيري از حاشيه نشيني اختصاص دهد لااقل مي شود حاشيه نشيني را ساماندهي کرد.وي سپس به لزوم پاسخ گويي به خواست و نياز مردم تاکيد مي کند و مي گويد: تا به حال به شخصه در جلسات مردمي در سطح ۶۰ مسجد از ۱۵۰ مسجد اين منطقه شرکت کرده ام و «مديريت واحد شهري در دومين کلان شهر مذهبي جهان» جزو مهم ترين خواسته هاي مردم از شهرداري است. مردم تامين بهداشت، روشنايي، فشار آب شبکه، شبکه فاضلاب، جلوگيري از رها کردن پساب خانگي به معابر عمومي، امنيت اجتماعي، سنددار کردن املاک قولنامه اي و خدمات ادارات برق، بهداشت، ثبت اسناد و راهنمايي و رانندگي را از ما انتظار دارند لذا بايد مديريت واحدي ايجاد شود تا مردم در رفاه بيشتري قرار بگيرند.