روزنامه نگار

کاهش نزولات آسماني و افت سطح آب هاي زيرزميني در کشور و اثرات مخرب خشکسالي هاي پياپي لزوم استفاده بهينه از منابع آبي را به يک ضرورت اجتناب ناپذير به ويژه در مصرف آب کشاورزي تبديل کرده است.

کارشناسان بخش کشاورزي با تاکيد بر ضرورت استفاده از راهکارهاي علمي و کاربردي در مديريت و استفاده بهينه از منابع آب، استفاده بيشتر از سامانه هاي آبياري تحت فشار، کشت محصولات کشاورزي استراتژيک با نياز آبي کمتر و ارزش افزوده بيشتر براي کشاورزان را از ديگر راهکارها در اين مورد مي دانند.

يکي از محورهاي مهم مورد تاکيد مقام معظم رهبري به ويژه در سال جهاد اقتصادي صرفه جويي در موارد اساسي از جمله آب است. معظم له تاکيد دارند «امروز ۹۰درصد آبي که ما در کشور مصرف مي کنيم در بخش کشاورزي مصرف مي شود، اگر دولت به توفيق الهي بتواند شيوه هاي آبياري کشاورزي را اصلاح کند، اگر اين ۹۰درصد ۱۰درصد کم بشود شما ببينيد چه اتفاقي مي افتد، اگر ما بتوانيم در بخش کشاورزي ۱۰درصد صرفه جويي کنيم در واقع امکانات بهره برداري از آب در بخش غيرکشاورزي ۲برابر مي شود که اين بسيار چيز مهم و با ارزشي است.»

دکتر «نوذر قهرماني» استاد دانشگاه تهران و دبير نخستين کنفرانس ملي هواشناسي و مديريت آب کشاورزي به ما مي گويد: يکي از معضلات مهم بخش کشاورزي اين است که به دليل کم بودن بهاي آب و رايگان بودن آن، توجه و همت چنداني براي اصلاح روش هاي آبياري در سطح وسيع تر نشده است و هم اکنون با بحران خشکسالي هاي متمادي، کاهش سطح آب هاي زيرزميني در چاه ها و قنات ها، کشاورزان به فکر اصلاح و بهبود روش هاي آبياري افتاده اند اما وام و حمايت ها کافي نيست و همچنان بهره وري مصرف آب در بخش کشاورزي پايين است و اين يک بحران جدي محسوب مي شود.

وي مي گويد: در سال جهاد اقتصادي بهره وري آب ضرورتي حياتي است و رويکرد اصلاح مديريت آب در مزرعه نياز امروز و راهي براي فرداي امنيت غذايي کشور است.

اين استاد دانشگاه معتقد است به طور متوسط بهره وري آبياري در سيستم هاي تحت فشار حدود ۷۰درصد است و بهره وري آبياري سطحي در جهان حدود ۴۰تا۵۰ درصد اما متوسط بهر ه وري آبياري در ايران ۴۰تا۴۵ درصد بيشتر نيست که خلاء ۳۰تا۴۵درصدي براي رسيدن به رقم بهينه آبياري داريم و گاه در سيستم هاي آبياري تحت فشار هم به دليل طراحي نادرست و بي توجهي به مسائل اقليمي به بهره وري صحيح دست نيافته ايم.

حال که مسئولان هم دريافته اند که بهره وري آبياري در کشور ما پايين است و براي کاهش آثار خشکسالي در بخش کشاورزي چاره اي جز تغيير روش هاي آبياري در مزارع نداريم اما چه کارهايي براي بهره وري بهينه در اين بخش صورت گرفته است؟

«رحيم سجادي» معاون امور آب و خاک وزارت جهاد کشاورزي و صنايع تبديلي با اشاره به بهره وري آبياري در کشور که ۴۰درصد است، مي گويد: بهره وري آبياري در بخش کشاورزي در ايران ۲۵درصد با استاندارد جهاني فاصله دارد و براي افزايش بازده آبياري از سال ها قبل طرح آبياري تحت فشار و تغيير روش هاي آبياري در مزارع و باغ ها اجرايي شده است. به گفته وي بودجه آبياري تحت فشار و آبياري و شبکه هاي فرعي نسبت به سال قبل ۹۰درصد افزايش يافته است و هم اکنون توسعه روش هاي آبياري تحت فشار از اولويت هاي وزارت جهاد کشاورزي است.

خبرهاي دريافتي از گوشه و کنار کشور حکايت از رشد پروژه هاي آبياري تحت فشار دارد به طوري که رئيس سازمان جهاد کشاورزي استان تهران از رشد ۸برابري اجراي اين طرح ها در مقايسه با مدت مشابه پارسال خبر مي دهد.

«سيدمحمد موسوي» توسعه طرح هاي آبياري تحت فشار را محوري ترين برنامه سال جهاد اقتصادي مي داند و مي گويد: با توجه به اين که استان تهران در زمينه کشاورزي پيشرو بوده و طي سال هاي اخير خشکسالي بلاي اين بخش شده است بنابراين توجه به طرح هاي آبياري تحت فشار و بهره وري منابع آب از اولويت ها محسوب مي شود.

وي با تصريح اين مهم که استفاده از روش هاي آبياري تحت فشار نسبت به روش هاي سنتي آبياري علاوه بر آن که در مصرف آب صرفه جويي مي شود حاصلخيزي مزارع را در برداشته و از شستن خاک نيز جلوگيري مي کند و ميزان تبخير آب هاي سطحي را نيز به شدت کاهش مي دهد.

وي اعلام کرد تا پايان سال جاري ۱۶هزار هکتار از اراضي استان تهران به آبياري تحت فشار تجهيز مي شود.

«نصرا... گودرزي» مدير آب و خاک و امور فني مهندسي سازمان جهادکشاورزي استان فارس نيز مدعي است تا پايان سال ۸۹ بيش از ۱۶هزار و ۸۰۴ هکتار از اراضي فارس به سيستم هاي نوين آبياري مجهز شده است که بيشترين سطح اجرا شده در بين استان هاي کشور به شمار مي رود!

به گفته وي با اجراي پروژه هاي توسعه روش هاي آبياري تحت فشار ميزان ميانگين صرفه جويي آب به ۴۵درصد رسيده است.

از استان گلستان نيز خبر مي رسد از سال ۷۰ تاکنون تنها ۳۳هزار هکتار از مزارع تحت پوشش آبياري نوين قرار گرفته است که در برابر ۶۵۰ هزار هکتار اراضي کشاورزي اين استان رقم ناچيزي است. معاون برنامه ريزي جهاد کشاورزي گلستان به خبرگزاري مهر گفته است:«امسال درصدد هستيم تا نسبت به تجهيز ۵۰هزار هکتار از مزارع استان به آبياري تحت فشار اقدام کنيم.»

اگر چه در سال  هاي اخير توجه بيشتري به بخش آب و خاک شده و در راستاي استفاده بهينه از آب در بخش کشاورزي سرمايه گذاري خوبي شده و اعتبارات مناسبي تخصيص يافته است ولي براي پوشش دادن ميليون ها هکتار اراضي نيازمند تنها تغيير سيستم آبياري کافي نيست.

دکتر «صادق خليليان» وزير جهاد کشاورزي از اختصاص مبلغ يک هزار و ۱۴۰ ميليارد تومان بودجه از سوي دولت به وزارت جهاد کشاورزي خبر داده است تا براي حمايت از توليدکنندگان با تاکيد بر اجراي طرح هاي آبياري تحت فشار و انتقال آب اختصاص  يابد. به گفته او در يک سال و نيم گذشته در ۲۰۰هزار هکتار اراضي آبياري تحت فشار انجام شده است.

«سيدرحيم سجادي» معاون آب و خاک و صنايع وزارت جهاد کشاورزي نيز از اختصاص ۸هزار ميليارد ريال اعتبار به منظور توسعه آبياري تحت فشار در کشور خبر داده است، اما مهندس «عليرضا پرستار» مديرکل دفتر امور آب و خاک در وزارت جهادکشاورزي مدعي است معاونت آب و خاک اين وزارت خانه براي اجراي برنامه هاي خود در حوزه حفاظت و استفاده بهينه از منابع آبي و خاکي به ۵۸ هزار و ۵۴۴ ميليارد تومان بودجه نياز دارد. به گفته وي هر چند در شوراي عالي آب که به رياست رئيس جمهور تشکيل شده بودجه مناسبي براي توسعه آبياري در نظر گرفته شده است اما انتظار مي رود توجه ويژه دولت در تامين بودجه افزايش يابد.

وي مي افزايد: در ۶ ميليون و ۳۰۰ هزار هکتار باقي مانده براي تحت پوشش قرار دادن آبياري تحت فشار، نياز به ۹هزار و ۵۰۰ميليارد تومان اعتبار است.

بر اساس لايحه بودجه سال ۹۰ براي استفاده بهينه از آب، دولت نسبت به تامين ۸۵درصد هزينه اجراي طرح هاي آبياري نوين اقدام مي کند.

در ماده ۳۱ لايحه بودجه ۱۳۹۰ آمده است: به منظور تسريع در احداث و تکميل پروژه هاي شبکه هاي آبياري و زه کشي فرعي و تشويق سرمايه گذاران بخش غيردولتي (حقيقي و حقوقي) و تعاوني هاي توليدي، تشکل هاي آب بران و شرکت هاي سهامي زراعي به شوراهاي برنامه ريزي استان ها اجازه داده مي شود، از محل اعتبارات طرح هاي تملک دارايي هاي سرمايه اي مربوط، اعتبارات موردنياز براي احداث و تکميل پروژه هاي موصوف را تا سقف ۷۰درصد به عنوان سهم دولت به صورت بلاعوض و ۳۰درصد به عنوان سهم بهره برداران در قالب يارانه سود تسهيلات يا کمک هاي فني و اعتباري و وجوه اداره شده تامين و پرداخت کند.در ماده ۳۲ لايحه آمده است: اجازه داده مي شود، شوراهاي برنامه ريزي استان ها عمليات تجهيز و نوسازي اراضي داراي آب کافي را از محل اعتبار رديف هاي ياد شده به نسبت حداکثر ۸۵درصد سهم دولت و ۱۵درصد سهم بهره برداران به ترتيب و روش مندرج در بند فوق اجرا کند.

«محمد کريم عابدي» عضو فراکسيون روستايي و مناطق محروم مجلس در اين باره به خراسان مي گويد: آب کالايي ارزشمندتر از طلا است و مجلس شوراي اسلامي هم در راستاي اصلاح ساختار مصرف آب در بخش کشاورزي طرح هاي خوبي را تصويب کرده و براي پايان دادن به آبياري غرقابي و سنتي و هدررفت اين مايه حيات سهم مشارکت دولت در اجراي شبکه ها و آبياري تحت فشار به ۸۵درصد افزايش يافته است.

وي با اشاره به اين که اجراي پروژه هاي نوين آبياري در بخشي از حوزه انتخابيه اش از جمله شهرستان هاي سرايان و فردوس تا ۴برابر سبب کاهش مصرف آب و از آن طرف رشد توليد شده است، مي افزايد: در اجراي قانون هدفمندي يارانه ها دولت بايد ۳۰درصد درآمدها را در توليد سرمايه گذاري کند و ۱۵درصد سهم کشاورزي است.

البته رئيس جمهور نيز در سفر اخير خود به استان گلستان اعلام کرد: با تصحيح شيوه آبياري مي توان ظرفيت کاشت، داشت و برداشت در اين استان را ۲برابر کرد.

دکتر «محمود احمدي نژاد» افزود: امسال دولت بودجه بسيار خوبي را براي تغيير شيوه آبياري در نظر گرفته و تا حدود ۸۵درصد يارانه مي دهد. وي با اشاره به بحران کم آبي در برخي نقاط کشور افزود: بايد براي رفع مشکل شيوه هاي آبياري را عوض کرد.

وي با اشاره به اين که برخي تصور مي کنند شيوه هاي قديمي آبياري موجب افزايش محصول مي شود، اين تفکر را نادرست دانست.

شوراي عالي آب کشور مبلغ ۱۰۰۰ميليارد تومان را به فعاليت هاي آب و خاک به ويژه توسعه سيستم هاي نوين آبياري در کشور اختصاص داده است.

يک مقام مسئول در سازمان جهاد کشاورزي خراسان رضوي به خراسان مي گويد: از اعتبار مصوبه شوراي عالي آب کشور مبلغ ۶۱۵ميليارد ريال در اختيار بانک کشاورزي قرار خواهد گرفت که بابت ۵۰درصد سهم مشارکت دولت به شمار مي رود و طبق قانون بانک کشاورزي بايستي معادل 1.2 نيز بر آن افزوده و براي اجراي سيستم هاي نوين آبياري به متقاضيان معرفي شده از سوي جهاد کشاورزي پرداخت کند. همچنين مبلغ ۲۵۰ميليارد ريال در اختيار صندوق حمايت از توسعه بخش کشاورزي قرار مي گيرد.اين اعتبار مخصوص متقاضياني است که تمايل به استفاده از تسهيلات بانکي ندارند و با هزينه شخصي طرح را اجرا مي کنند.

به گفته وي عرصه هاي کشاورزي استان خراسان پذيراي ۵۷هزار و ۶۰۰هکتار سطح زير پوشش آبياري تحت فشار مي باشد که در صورت تامين اعتبار تمامي اين سطح مي تواند زير پوشش قرار گرفته و در صورتي که اين سطح زير پوشش آبياري تحت فشار قرار گيرد در مصرف آب صرفه جويي بيش از ۴۵درصدي را شاهد خواهيم بود. نمايندگان استان خراسان رضوي در مجلس شوراي اسلامي هم در حال پي گيري اختصاص اعتبارات بيشتر براي احيا و مرمت قنات ها، جبران خسارات خشکسالي، واگذاري عمليات آبياري تحت فشار به بخش خصوصي و تامين آب شرب روستايي و کشاورزي در مناطق آسيب ديده از خشکسالي و خشک شدن قنات ها و چاه ها هستند.

بر اساس اين گزارش متاسفانه با وجود پي گيري ها و تشکيل ستاد ارتقاي بهره وري آب کشاورزي تاکنون ميزان تخصيص برابر تعهدات نبوده (۳درصد) که اين مهم باعث کندي در طرح نجات آب استان شده است.

اين گزارش حاکي است سطح اجرا شده آبياري تحت فشار در استان خراسان رضوي به ميزان ۷۹۷۹۱ هکتار (تقريبا ۱۱درصد معادل کل سطح اجرا شده در کشور) مي باشد.

براي حمايت از کشاورزان و توسعه فعاليت هاي موثر در کاهش مصرف آب و بهره وري صندوق حمايت از کشاورزان نيز مشارکت جدي دارد. نماينده مردم فردوس، بشرويه، سرايان و طبس مي گويد: براي اصلاح مسائل مربوط به آب و آبياري صندوق هاي حمايت از کشاورزي در خدمت کشاورزان هستند و نسبت به تامين نقدينگي مورد نياز آن ها اقدام مي کنند.

به گفته «عابدي» آن دسته از کشاورزاني که براي تامين وثيقه و ضمانت بانکي مشکل دارند و يا قصد دارند بدون استفاده از تسهيلات سيستم بانکي پروژه هاي آبياري تحت فشار را اجرا کنند مي توانند از طريق اين صندوق درخواست خود را پي گيري کنند.

يک منبع مطلع در سازمان جهاد کشاورزي خراسان رضوي نيز مي گويد: با توجه به اين که بسياري از کشاورزان به لحاظ تامين وثيقه مورد قبول بانک با مشکل مواجه مي باشند و همچنين اسناد مالکيت آب و اراضي برخي از متقاضيان اجراي سيستم هاي آبياري تحت فشار مورد قبول بانک قرار نمي گيرد در سال جاري وزارت جهاد کشاورزي اعتبارات مربوط به اجراي سيستم هاي آبياري تحت فشار را علاوه بر بانک از طريق صندوق حمايت از توسعه بخش کشاورزي به کشاورزان اعطا مي کند. وي مي افزايد: به اين ترتيب روند بسيار طولاني انجام مراحل بانکي حذف مي شود. به گفته وي در صندوق حمايت نيز فقط مبلغ بلاعوض دولتي به کشاورز پرداخت مي شود و ديگر تسهيلات با مدت زمان چند ساله که در بانک پرداخت مي شد در صندوق وجود نداشته و کشاورزان از اين طريق با ميزان خودياري خود و مبلغ بلاعوض دريافتي از صندوق حمايت، پروژه خود را به انجام مي رسانند.

در حالي که خبرهايي از حمايت ويژه دولت و افزايش سهم يارانه هاي اجراي پروژه هاي آبياري نوين به گوش مي رسد، «عباس رجايي» رئيس کميسيون کشاورزي، آب و منابع طبيعي مجلس شوراي اسلامي اعلام کرد دولت با ارائه لايحه اي با عنوان سند ملي توسعه منابع آب، اتمام پروژه هايي که در بخش آب و خاک در برنامه پنجم و بودجه سالانه بر آن تاکيد شده است و همچنين خشکسالي استان هاي جنوبي کشور و درياچه ها را تعيين تکليف خواهد کرد.

به گفته وي در برخي نقاط محروم کشور که تاکنون اين طرح اجرا نشده است سقف يارانه و کمک بلاعوض دولت به صددرصد رسيده است. همچنان که اطلاعات و آمار نشان مي دهد طي ۲دهه که از آغاز اجراي پروژه هاي آبياري تحت فشار در کشور مي گذرد تنها حدود يک ميليون هکتارزير پوشش اين طرح قرار گرفته است و حال که متوليان در دولت و وزارت جهاد کشاورزي براي توسعه اين طرح مصمم شده اند اميدوارند روند اجراي پروژه هاي مرتبط چند برابر شود.

به گفته وزير جهاد کشاورزي نسبت به ۵سال قبل اجراي طرح هاي آبياري تحت فشار در کشور ۲برابر شده است.

اکنون کشاورزي بخش اساسي اقتصادي کشور است ولي نبود آب از مشکلات مهم در توسعه اين بخش است و ۱۱استان از ۳۱استان کشور در منطقه خشک قرار دارند که عملا توسعه کشاورزي با روش هاي سنتي در اين استان ها را مقرون به صرفه نمي سازد حال که با حمايت دولت طي سال هاي گذشته استفاده از روش ها و شيوه هاي نوين آبياري در نقاط مختلف ترويج شده است و شاهد تداوم خشکسالي ها هستيم بايد با افزايش اطلاع رساني و فرهنگ سازي بيشتر زمينه اقبال مردم به اين طرح ها افزايش يابد.چراکه اجراي طرح هدفمندکردن يارانه ها و افزايش نرخ آب بها نيز لزوم بهره گيري از شيوه هاي نوين آبياري را صدچندان کرده است.

کم آبي و اثرات مخرب خشکسالي لزوم استفاده بهينه از منابع آبي را به عنوان يک ضرورت پيش روي ما قرار داده و تغيير شيوه مصرف آب در بخش کشاورزي بايد جدي گرفته شود. با توجه به تاکيد مقام معظم رهبري به ويژه در سال جهاد اقتصادي ، دولت با حمايت جدي از طرح توسعه آبياري تحت فشار در اراضي کشاورزي کشور مقدمات بهره وري بهينه از آب در بخش کشاورزي را فراهم کرده است.اگر چه طي ۲ دهه اخير تنها يک ميليون هکتار از اراضي کشور زير پوشش اين طرح قرار گرفته است ولي تاکيد شوراي عالي آب کشور و اختصاص بودجه هزار ميليارد توماني و افزايش يارانه دولت تا سقف ۸۵ درصد فرصت مغتنمي است که متوليان با ترويج و فرهنگ سازي مقدمات تحقق اين طرح موثر را در بخش کشاورزي کشور که تضمين کننده امنيت غذايي است فراهم کنند.خيلي نگران کننده است که ۶۰درصد از آبي که در بخش کشاورزي مصرف مي شود هدر برود و در بسياري نقاط خشکسالي دشت هاي حاصلخيز را به سرزمين هاي سوخته تبديل کند.