روزنامه نگار

«هدفگذاري صادرات ۶۰۰ ميليون دلاري فرش براي سال ۹۰» رئيس مرکز ملي فرش ايران اعلام کرده است براساس اين هدف گذاري ميزان صادرات فرش در سال جاري ۱۰ درصد افزايش خواهد يافت.

اما چند سوال ساده؛ آيا پتانسيل لازم براي تحقق اين هدف وجود دارد؟ چه برنامه هايي براي تحقق اين هدف مدنظر متوليان است؟

مگر مي شود در شرايط تحريم بازهم صادرات داشت و فرش ايراني اين هنردستي توام با فرهنگ ايراني را به بازار جهاني عرضه کرد؟

ايرانيان ثابت کرده اند که خواستن، توانستن است و با وجود مشکلات و موانع موجود در بسياري از زمينه ها شاهد پيشرفت ها و موفقيت هاي فراواني بوده ايم. در عرصه صادرات فرش ايران هم با وجود تحريم و حتي ممنوع شدن واردات فرش ايران به آمريکا در سال ۸۹ شاهد رشد ۱۲ درصدي صادرات فرش به خارج بوده ايم.

صنعت فرش که عمري به درازاي تاريخ ايران و ايراني جماعت دارد از منظر اقتصادي و معيشتي جايگاه مهمي در اقتصاد خانوار ايران دارد و به لحاظ اشتغال زايي، ايجاد ارزش افزوده و ارزآوري سهم قابل توجهي هم در اقتصاد کشور دارد.

به ادعاي کارشناسان فرش ايران طي ساليان متمادي از لحاظ طراحي، نقاشي و ابعاد تجاري در بازارهاي جهاني در جايگاه ممتاز قرار داشته و توليدکنندگان ايراني با بافت سالانه بيش از ۵ ميليون متر مربع انواع فرش دستباف که بيش از دو سوم آن صادراتي است هنرمندي خود را به جهانيان عرضه کرده اند.

هنر يا صنعت قالي بافي در درون خود ۲۰ شغل جانبي ازجمله رنگرزي، چله کشي، طراحي نقشه، تهيه نخ، فروشندگي و... دارد و تعداد بافندگان شاغل در ايران رقمي حدود ۲ ميليون نفر است.

هم چنين ۱۰ ميليون نفر در زير مجموعه صنعت فرش به طور غير مستقيم شاغل هستند.

اما با همه محدوديت ها و تنگناها در زمينه توليد اين محصول آمار حکايت از بافت ۵ ميليون متر مربع فرش دستباف در کشور دارد و مهم ترين گام براي حفظ اين توليد و جايگاه، تداوم صادرات به بازار جهاني است.

فرش ايران در حال حاضر به حدود ۳۲ کشور جهان صادر مي شود. دست اندرکاران صادرات فرش دستباف ايران مدعي هستند اگر چه بازارهاي سنتي فرش ايران مانند آمريکا، آلمان ، ايتاليا، امارات، لبنان و ژاپن عمده بازارهاي هدف صدور فرش دستباف ايران به شمار مي آيند، اما رشد چشمگير صادرات فرش ايراني به سه کشور برزيل، آفريقا و چين نشان از برنامه ريزي خردمندانه دست اندرکاران حوزه فرش دستباف دارد.

«فيصل مرداسي» رئيس مرکز ملي فرش ايران درباره روند صادرات فرش دستباف ايران به ما مي گويد: صادرات فرش دستباف ايران در طول سال هاي اخير فراز و نشيب هايي داشت و از نظر وزني شاهد کاهش حجم صادرات آن بوديم ولي از سال ۸۸ شاهد افزايش صادرات فرش هم به لحاظ ارزش و هم به لحاظ وزني بوده ايم.

به گفته وي در سال ۸۹ طبق آمار گمرک طي ۱۲ ماه ۸ هزار تن فرش دستباف به ارزش ۵۵۶ ميليون دلار از ايران به کشورهاي مختلف صادر شده است که نسبت به سال ۸۸ شاهد رشد 12.27 درصدي صادرات فرش به لحاظ ارزش و رشد 3.86 درصدي وزن صادرات بوده ايم.

وي عمده کشورهاي متقاضي فرش ايران را آلمان، امارات، آمريکا، ايتاليا، ژاپن، لبنان، سوئيس و چين اعلام کرده ومي گويد: با وجود رقباي مختلفي در اين صنعت کشورمان در توليد و صادرات فرش جايگاه خود را ارتقاء  بخشيده است.

«عابد» مدير عامل شرکت سهامي فرش ايران هم در گفت وگو با ما از بهبود روند صادرات فرش ايران خبر مي دهد و مي گويد: بازار جديد چين که به روي فرش ايران گشوده شده است صادرات فرش ايران را به اين کشور در سال ۸۹ به ۲۰ برابر افزايش داده است. وي درباره اين که آيا کشور چين مقصد نهايي صادرات فرش ايران است يا مثل ساير کالاها ازجمله زعفران با برند ديگري به نقاط ديگر صادر مي کنند مي گويد: اين طور نيست، جمعيت بسياري در کشور چين پولدار شده اند و به دنبال کالاهاي داراي برند هستند و چون فرش دستباف ايران داراي کيفيت بوده و معروف است آن را مي خرند و براي نياز خودشان فرش ايران را مصرف مي کنند.

اما تنگناهاي صادرات فرش ايران به بازارهاي جهاني چيست؟ رقباي جدي، سرقت طرح هاي ايراني، تحريم و مقررات صادراتي و تاخير در پرداخت جوايز صادراتي مهم ترين مشکلات فراروي اين بخش است.

«حسيني» از صادرکنندگان فرش دستباف با اشاره به اين که فرش در چند سال گذشته دستخوش مشکلات بسياري شده است به ما مي گويد: يکي از عوامل مهم در اين حوزه ثابت نبودن قوانين در بخش صادرات است، زماني بخش اعظم فرش دستباف کشورهاي جهان را فرش ايراني تشکيل مي داد ولي در حال حاضر به دليل مشکلات عديده و بالا بودن قيمت تمام شده بازار از رونق گذشته برخوردار نيست.

وي مي افزايد: در کشورهاي هند، پاکستان و چين قيمت تمام شده توليد يک تخته فرش به دليل پايين بودن نرخ تسهيلات حمايتي خيلي از ايران ارزان تر است.

وي تاخير در پرداخت جوايز صادراتي را نيز از دغدغه هاي فعالان اين بخش بيان مي کند و مي گويد: حمايت هاي دولت بايد عيني تر و سريع تر باشد تا دست اندرکاران بتوانند با بازاريابي و رقابت سالم هم چنان فرش ايراني را در سکوي نخست نگه دارند.

يک کارشناس فرش دستباف نيز با اشاره به افزايش رقباي ايران در اين صنعت طي چند سال اخير مي گويد: در حال حاضر رقيبان توليدکننده فرش ايران که زماني به چند کشور ازجمله چين، ترکيه و افغانستان محدود مي شد افزايش يافته و کشورهايي نظير مصر، هند، پاکستان، مراکش و نپال نيز به اين مجموعه افزوده شده اند وعلاوه بر آن کشورهاي روماني، آلباني و بلغارستان هم در تکاپو هستند تا به عرصه توليد فرش وارد شوند.

به گفته «بيات» با وجود افزايش تعداد رقباي ايران در بازار فرش دستباف، ايران شاهد رشد ۱۲ درصدي صادرات فرش بوده است و در سال ۲۰۰۹ هم با ۴۹۳ ميليون دلار صادرات، در مقايسه با هند بيش از ۲ برابر و در مقايسه با پاکستان بيش از ۳ برابر صادرات و درآمد ارزي داشته و حرف اول را زده است.

در حال حاضر باقي ماندن فرش به عنوان يک منبع درآمد اقتصاد خانوارهاي ايراني و ارزآوري لازم نيازمند تلاش بي وقفه در جهت حفظ و توسعه بازارهاي صادراتي است. ولي فعالان صادرات اين محصول نگران عملي نشدن تعهدات دولت هستند. در شرايطي که دولت با هدف کاستن از بار اين مشکلات گام هاي موثري را برداشته است و براي حمايت از صادرکنندگان فرش ، نرخ جوايز صادراتي را از ۳ به ۵ درصد افزايش داده و امکاناتي را براي قاليبافان، توليدکنندگان و صادرکنندگان فراهم کرده است ولي تاخير در پرداخت جوايز صادراتي نگران کننده است.

«عابد» مدير عامل شرکت سهامي فرش دستباف ايران در اين باره به ما مي گويد: حمايت دولت از بخش خصوصي بايد جدي تر شود چرا که هنوز در پرداخت جوايز صادراتي دولت به روز نيست و صادرکنندگان از اين بابت گلايه مند هستند.

به گفته وي يارانه هاي نمايشگاهي هم که قرار بوده به فعالان بازاريابي و معرفي فرش دستباف ايراني شرکت کننده در نمايشگاه هاي داخلي و خارجي پرداخت شود با همين مشکل مواجه شده و دغدغه ها پا بر جاست.

وي با اشاره به فعاليت حدود يک هزار نفر در حوزه تجارت خارجي فرش دستباف مي افزايد: ۴۰۰ صادرکننده در تهران عضو اتحاديه صادرکنندگان فرش دستباف هستند و يکي از راه هاي رونق دادن به صادرات فرش تشويق و حمايت از فعالان تجارت خارجي است.

«فيصل مرداسي» رئيس مرکز ملي فرش ايران هم به ما مي گويد: تصميم گيري در مورد افزايش ميزان اين جوايز مربوط به سازمان توسعه تجارت است و دليل معوق ماندن مطالبات جوايز صادراتي را هم بايد از اين سازمان جويا شويد.

به گفته وي با پي گيري هاي انجام شده از سوي وزارت بازرگاني و مرکز ملي فرش از ۲ سال قبل جوايز صادراتي فرش دستباف از ۳ درصد به ۵ درصد رسيده است ولي پرداخت آن به فعالان با تأخير روبرو بوده است و ما هم براي رفع اين مشکل پي گيري کرده ايم.

اما هدف گذاري اعلام شده آيا با توجه به رکود در بازارهاي جهاني قابل تحقق است؟

«عابد» مديرعامل شرکت سهامي فرش ايران در پاسخ به ما مي گويد: هدفگذاري اعلام شده با توجه به رکود بازارهاي جهاني و شرايط تحريم کمي دور از انتظار است و تحقق آن خيلي مشکل است ولي به اعتقاد ما به همت دولت و جديت ايراني ها اين کار شدني است.

وي با اشاره به اين که با حضور فعال در بازار جهاني و تبليغات مناسب اين موضوع امکان پذير است مي افزايد: معتقديم که خواستن توانستن است و در شرايطي که کشورهاي جديدي نظير چين به جرگه خريداران فرش ايران پيوسته اند اين بخش خصوصي است که مي تواند با ريسک پذيري و حضور فعال در بازار جهاني به تحقق اين هدف کمک کند.

با وجود اعمال تحريم و محدوديت در صادرات برخي کالاها و خدمات به کشورهاي مختلف خوشبختانه براي صادرات فرش دستباف ايران نگراني جدي وجود ندارد و افزايش صادرات در سال ۸۹ با وجود اعمال جدي تحريم از نيمه دوم آن سال مويد اين مطلب است.

کارشناسان مرتبط مي گويند: کساني که فرش ايراني را تحريم مي کنند، در واقع خود را تحريم کرده اند چرا که کيفيت فرش ايراني در تمام دنيا شناخته شده است و آن ها مجبورند براي خريد فرش ايراني از راه هاي غير رسمي وارد شوند که اين موضوع چيزي جز افزايش هزينه برايشان نخواهد داشت.

رئيس مرکز ملي فرش مي گويد: به جز آمريکا کشور ديگري خريد فرش از ايران را تحريم نکرده است.

«مرداسي» مي افزايد:  آن ها به روش غيراخلاقي همچنان مانع صادرات فرش مي شوند ولي ما هر کجا که بازار وجود داشته باشد فرش صادر خواهيم کرد.

به گفته وي در حالي که مدعيان دروغين شعار مي دهند که ما با ملت ايران کاري نداريم ولي آن ها آسيب پذيرترين اقشار جامعه ما را که قاليبافان سخت کوش و روستاييان هستند تحريم کرده اند و به نوعي دست روي اصالت فرهنگ و تمدن ايراني گذاشته اند.

فعالان عرصه توليد و صادرات فرش دستباف براي نيل به اهداف اعلام شده در راستاي افزايش ۱۰ درصدي صادرات فرش متقاضي حمايت هاي ويژه دولت هستند.

«عابد» مديرعامل شرکت سهامي فرش ايران معتقد است دولت بايد تسهيلات و امکانات مناسب را براي حضور بيشتر فعالان در عرصه توليد و صادرات فرش فراهم کند.

وي مي افزايد: اگرچه دولت تا به حال هم براي کاستن از بار مشکلات اين بخش گام هاي خوبي برداشته است ولي بايد نارسايي هاي موجود رفع شده و وعده ها عملي شود.

وي در عين حال تأکيد مي کند: گسترش توليد و صادرات فرش دستباف مستلزم کار و تلاش مضاعف دولت و بخش خصوصي در کنار يکديگر است و در اين زمينه دولت بايد برنامه هاي خوب خود را نظير پرداخت جوايز صادراتي به روز کند.

وي با تأکيد بر اين مهم که در شرايط اقتصادي کنوني جامعه و توجه بيش از پيش به رونق کشاورزي و صنعت شاهد کاهش نيروهاي فعال در صنعت فرش دستباف هستيم مي افزايد: در برخي استان ها اين مشکل جدي است.

رئيس مرکز ملي فرش ايران هم از حمايت هاي جديد دولت در قالب اعزام هيئت هاي تجاري، حضور در نمايشگاه ها، تبليغات کالاهاي توليد کنندگان فرش دستباف، پذيرش هيئت هاي خارجي، بيمه قاليبافان و... خبر مي دهد و مي گويد: طبق برنامه هاي گذشته مرکز ملي فرش در سال جاري برنامه تقويت حضور در نمايشگاه هاي خارجي فرش را در دستور کار داريم.

«فيصل مرداسي» با بيان اين که خرداد ماه امسال نمايشگاه فرش در چين و شهريورماه در اسپانيا برگزار مي شود تصريح مي کند: يکي ديگر از برنامه هاي ايران براي صادرات فرش در سال ۹۰ دادن يارانه حضور در نمايشگاه هاي خارجي است که مرکز ملي فرش ۲۰ تا ۷۰ درصد هزينه حضور در نمايشگاه هاي بين المللي را بسته به نوع نمايشگاه پرداخت مي کند.

اين مسئول در وزارت بازرگاني خاطر نشان مي کند: تقويت برگزاري جشنواره هاي فروش، گسترش تجارت الکترونيک فرش دستباف، گسترش تبليغات و حمايت از نمايشگاه هاي داخلي تبريز، مشهد، اصفهان و همدان از جمله اولويت هاي کاري مرکز ملي فرش ايران در سال جاري است. وي از تبليغات برون مرزي فرش ايران در بازارهاي هدف و برگزاري نمايشگاه در بازارهاي جديد صادراتي به عنوان اولويت هاي اين مرکز در سال ۹۰ ياد کرده و مي افزايد: مطالعاتي براي اولويت گذاري بازارهاي جديد صادراتي از جمله در بازارهاي قزاقستان، چين، روسيه، مالزي و برزيل صورت خواهد گرفت.

اين مسئول تصريح مي کند: اگرچه با تحريم هاي جهاني از نيمه سال ۸۹ پيش بيني مي شد صادرات فرش ايران دچار چالش شود ولي با حرکت به سمت بازارهاي جديد اين اتفاق تأثيري در صادرات ما نداشت و با تبليغات بيشتر و بازاريابي در کشورهاي اروپايي و حتي اعزام و يا پذيرش هيئت هاي تجاري خارجي و داخلي به سمت شناسايي کشورهاي جديد حرکت کرده ايم و اميدواريم در سال ۹۰ هم با افزايش ۱۰ درصدي صادرات بتوانيم به هدف گذاري اعلام شده برسيم.

در اين بين مديرعامل اتحاديه‌‌هاي استاني فرش دست باف روستايي معتقد است که اعتبارات حمايتي فرش دست باف در جاي ديگري هزينه شد.

وي با اشاره به اين که دولت برخي مصوبات براي حمايت از صنعت فرش دست باف را اجرا نمي‌کند، گفت: اعتبارت حمايتي از فرش دست باف در جاي ديگري هزينه شد.

"محمد بهاروند" در گفت‌وگو با فارس در خصوص عمده‌ چالش‌هاي صنعت فرش دست باف ايران، اظهار داشت: شاکله و مبناي فعاليتي اصناف و حرف مختلف در هر گرايش توليدي و خدماتي بستگي به شيرازه و قوانين پايه‌اي آن فعاليت دارد در حالي که شواهد و قرائن حاکي از عدم تعهد مسئولان به اجرايي کردن مصوبات در حوزه صنعت فرش دست باف است.

وي ادامه داد: متأسفانه طي برنامه‌هاي توسعه‌اي اول تا چهارم براي فرش هيچ تکليفي تعيين نشده بود اما علي‌رغم مخالفت‌هاي دولت در جزء "ن " ماده 94 برنامه پنجم توسعه در بحث توسعه روستايي مزيت‌هاي حمايت‌هاي خاصي را به فرش اختصاص داديم.

وي افزود: برخلاف تدابير توسعه‌اي لحاظ شده در برنامه چشم‌انداز 20 ساله و نيز برنامه‌ پنجم توسعه مبني بر حمايت از فعالان اقتصادي و مردمي‌سازي اقتصاد، دولت در بودجه‌بندي هيچ توجهي به صنعت فرش‌بافي نداشته است.

مدير عامل اتحاديه‌هاي استاني فرش دست باف روستايي کشور با اشاره به اين که بيش از 7 ميليون نفر از اين صنعت ارتزاق مي‌کنند، گفت: در بودجه سال جاري حدود 2 ميليارد تومان آن هم براي تبليغات خارجي مرکز ملي خارجي فرش ايران در دولت اختصاص داده شده است در حالي که بسياري از کشورها در رقابت با ايران به دنبال حذف اين توليدکنندگان فرش دست باف ايراني از بازارهاي جهاني هستند.

وي تأکيد کرد: سعي کرده‌ايم در جزء "ن " ماده 94 برنامه پنجم توسعه‌ سازوکارهايي را براي تبليغات، بازاريابي، تجارت الکترونيک، ايجاد خانه فرش و فروشگاه، پژوهش، آموزش و تحقيقات، در صنعت فرش ايران را لحاظ کنيم که البته اجرايي شدن اين جزء از برنامه پنجم توسعه بستگي به تصويب پيشنهاد بودجه‌اي خواهد داشت که به مجلس ارائه مي‌کنيم.

وي با اشاره به اين که دوام و بقاي صنعت فرش دست باف ايران طي 10 سال گذشته مديون مجلس است، تصريح کرد: 2 سال پيش به‌رغم تصويب تخصيص 3 ميليارد تومان تسهيلات حمايتي به صنعت فرش دست باف کشور توسط مجلس و ابلاغ اين مصوبه‌ بعد از 11 ماه به وزير بازرگاني و اخذ استعلام‌ها و مجوزهاي پرداخت، متأسفانه به دليل مخالفت رئيس سازمان توسعه تجارت وقت نه تنها اين بودجه در اختيار فعالان در اين حوزه قرار نگرفت بلکه شرايط به گونه‌اي رقم خورد که منجر به زيان 700 ميليون توماني اين صنعت شد.

"بهاروند" ضمن تأکيد بر اين که پي گيري ها در اين باره حاکي از هزينه‌ شدن اين بودجه در محلي غير از صنعت فرش دست باف است، اظهار داشت: علي‌رغم پي گيري‌هاي بسيار و ارسال نامه‌هاي متعدد به کميسيون‌هاي اصل 90، سازمان بازرسي، ديوان محاسبات و کميسيون‌هاي تخصصي، هيچ کس در خصوص محل هزينه اين بودجه اطلاعي در دست ندارد و جواب گو نيست.

وي ادامه داد: رايزني‌ها و پيگيري هاي نمايندگان مجلس به لحاظ تقويت صنعت فرش دست باف منتهي به تخصيص يک رديف 2 ميليارد توماني براي برپايي نمايشگاه‌هاي خارجي در سال 89 شد که متأسفانه علي‌رغم پي گيري‌هاي زياد تا به اين لحظه اين مصوبه نيز اجرايي نشده است.

وي افزود: در کشورهاي رقيب اعم از چين، پاکستان و هندوستان مواد اوليه، الزامات صادرات کالاي توليدي، هزينه‌هاي نمايشگاهي اعم از گرفتن غرفه و غرفه‌آرايي، هزينه‌هاي حمل و نقل و اسکان تجار و بازرگانان در کشورهاي هدف همه توسط دولت‌ها تأمين و هزينه مي‌شود.

وي ضمن تأکيد بر اين که عدم پرداخت به موقع مشوق‌هاي تجاري نيز يکي از عمده چالش‌هاي پيش‌روي تجار و بازرگانان ايراني است، خاطرنشان کرد: ثابت ماندن نرخ ارز، رشد روزافزون هزينه‌هاي سربار، واردات مواد اوليه نامرغوب، مشکل تجار در گشايش LC، افزايش قيمت ابريشم از 60 هزار تومان در هر کيلو تا 115 هزار تومان، خريد کرک 6 هزار و 500 توماني به 12 هزار تومان بعد از هدفمندي يارانه‌ها و نيز عدم اجراي قانون بيمه قالي‌بافان به رغم تخصيص رديف بودجه‌اي 350 ميليارد توماني و ابلاغ آن به دستگاه‌هاي مربوطه، از جمله موانع رونق گرفتن صنعت فرش دست باف ايران در بازار رقابتي امروز است.

مدير عامل اتحاديه‌هاي استاني فرش دست باف روستايي کشور، گفت: پويايي و شادابي فرش دست باف ايران نيازمند حمايت‌ و توجهات خاص مسئولان اجرايي و سياست گذار است، اجرايي کردن مصوبات مجلس يک تکليف است.

وي با اشاره به عدم حمايت‌هاي تسهيلاتي و قانوني از تشکل‌هاي روستايي، تأکيد کرد: تشکيلات روستايي کشور در حال حاضر 285 تعاوني مستقل فراگير شهرستاني را تحت پوشش دارد که هر يک از اين تعاوني‌ها بين 600 تا 25 هزار نفر عضو را تحت پوشش دارند، تعاوني‌هاي کوچک حداقل يک دستگاه ماشين و تعاوني‌هاي بزرگ حداقل 4 دستگاه ماشين با سوخت ليتري 700 تومان براي سرکشي به روستا‌ها با مشکل تأمين سرمايه مواجه است.

وي ضمن تأکيد بر اين که مطابق مصوبه مجلس صندوق مهر امام رضا (ع) مکلف به تخصيص 50 ميليارد تومان تسهيلات قرض‌الحسنه به تعاوني‌هاي فرش روستايي شد، ادامه داد: متأسفانه معاونت برنامه ريزي و نظارت راهبردي اين اعتبار را به‌رغم پي گير‌ي ها در اختيار صندوق مهر امام رضا قرار نداده است.

به هر حال هنر- صنعت فرش به عنوان يکي از منابع اصلي صادرات غيرنفتي بايد جايگاه والاتري را در عرصه جهاني کسب کند و تحقق اين آرزو نيازمند تعامل و همراهي بيش از پيش دولت و بخش خصوصي است. وزارت خانه ذي ربط افزون بر نگاه توسعه مصرف داخلي بايد براي توسعه صادرات و گسترش بازار خارجي فرش ايران اهتمام کند.

پس از يک دوره طولاني رکود و کسادي بازار صادرات فرش دستباف ايران، ظواهر امر نشان دهنده اين واقعيت است که طي چند سال اخير اين بازار منحصر به فرد و پردرآمد، به اصطلاح «تکاني خورده» است و رو به رونق دوباره است.اين رونق نسبي در حالي شکل گرفته که رقباي ايران در اين عرصه رو به افزايش گذاشته اند و تحريم هاي بين المللي نيز دست و پاي صادرکنندگان را بسته است. جالب آن که يکي از بازارهاي هدف مهم، چين است که در نگاه اول به نظر مي رسد بازار مقصد نيست و شايد با فرش ايران همان مي کند که اسپانيا و دبي با زعفران و خرماي ايران مي کنند، يعني صادرات دوباره به نام خود. ولي ظاهرا چنين نيست و چيني ها، خود مصرف کنندگان فرش ايراني هستند. شايد همين بازار جديد و پرمصرف باعث شده که صادرات فرش ايران ۲۰ برابر شود و مسئولان وعده افزايش ۱۰ درصدي صادرات فرش در سال ۹۰ را بدهند ولي حقيقت آن است که اين صنعت برآمده از ايران، حقي بسيار بيش از اين ها دارد و مسئولان هم چنان بايد براي رونق دوباره اين بازار و دستيابي فرش دستباف ايران به جايگاه واقعي و در خورش تلاش مضاعفي انجام دهند.